Göz Aşıları

Göz Aşıları
Üzerinde bir göz veya tomurcuk bulunan küçük bir dal parçasından alınan bir kalem
kullanılarak yapılan aşılama yöntemi göz aşı veya tomurcuk aşı olarak adlandırılır. Bu yolla
bir bireyden çok sayıda göz alma olanağı vardır. Bu metot ile kıymetli, nadide bireyler
üretilir. Ekonomik ve amatörlerin kolaylıkla uygulayabileceği bir aşı yöntemidir.
Göz aşıları genç anaçlara veya 0,6-2,5 cm çapında ince dallara uygulanır. Bunun için
anaç olarak 1 yıllık fidanlar yeterlidir. Örneğin 1 yıllık yabani güller, mükemmel anaçlardır.
Ancak anaç olarak kullanılacak türler eğer yavaş büyüyen tür ise anaç yaşı 2 olabilir.
Göz aşılarını üç grupta toplamak mümkündür.
1. T Göz Aşısı
Göz aşıları arasında en çok bilinen ve kullanılan göz aşı yöntemi T göz aşıdır. Anaç
üzerinde kabuğun T şeklinde kesilmesinden dolayı bu isimle adlandırılır. Özelliklerin birçok
süs çalıların üretilmesinde kullanılır. T göz aşısı iyi gelişmiş ve vejetasyon devresi içinde su
yürümüş ve kabuğun odundan kolaylıkla ayrıldığı dönemde olan anaçlara uygulanır. Anacın
0,6-2,5 cm çapında ve oldukça ince kabuklu olması istenir. Gözlerin alındığı odun kısmının
ise kabukları kalınlaşmamış 1-2 yaşında olması istenir. Gözler odunlaşmış, fakat öz suyunun
henüz yürümeye başlamadığı sürgünlerden alınır.
Üzerinde göz bulunan kabuk kalkanın çıkarılması için gözün 1 cm kadar aşağısından
eğimli bir kesimle işe başlanır ve bu kesim gözün altına kadar devam eder. 2,5 cm üzerinde
ise son bulur. Kabuk kalkanı mümkün olduğu kadar ince fakat aynı zamanda bir parça sert
olmalıdır.

Resim : Gözün hazırlaması (karşı ve yandan)
Önce anaç üzerinde yerden 5-25 cm yükseklikte iki boğum arasına 2,5 cm uzunlukta
dikey bir kesim yapılır. Bunu T şeklini verecek şekilde üstten bir yatay çizgi izler. İki kabuk
dilimini kaldırmak için aşı makası hafifçe çevrilir alttaki göz, gözün sadece yaprak sapı
kalacak şekilde yukardan aşağı hazırlanan göze yerleştirilir ve rafya ile bağlanır. Huşlar gibi
zor aşı tutan türler dışında macunlamaya gerek yoktur.

Resim : Anacın hazırlaması (karşı ve yandan)
Bağlama işleminde bağ olarak lastik tercih edilmelidir. Lastik kesilmeye ihtiyaç
göstermeden kendiliğinden kopar. Lastik bağların uçları bir önceki veya bir sonraki
sürgünün altına sokulur. Lastik bağı ne çok gevşek ne de aşıda bir zarar meydana getirecek
kadar sıkı olmalıdır.


Resim : Gözün kaleme takılması ve bağlanması
Aşı yaklaşık iki hafta içinde özellikle de güllerde tutar. Aşının tuttuğu, gözdeki yaprak
sapının düşmesiyle anlaşılır. Anaç yaz sonu veya sonbaharda aşının üstünden kesilerek
uzaklaştırılır.
2- Yama Göz Aşısı
Yama göz aşısının en belirgin özelliği dikdörtgen şeklindeki bir kabuk parçasının
anaçtan kesilip çıkarılması ve bunun yerine üzerinde bir göz bulunan üretilmek istenen
bitkiden alınan kabuk parçasının yerleştirilmesidir.
Yama göz aşısının yapılması T göz aşısına oranla daha yavaş ve zordur. Ancak ceviz
ve pikan gibi kalın kabuklu türlerde başarılı olarak uygulanmaktadır.
Bu aşı metodunda gerek anacın gerekse göz kaleminin kolay kabuk vermesi gerekir.
Yama göz aşısı yaz sonları veya sonbahar başlarında yapıldığı gibi az olmakla birlikte
ilkbaharda da yapılabilir. Anaç ve göz kaleminin çapları 1,2–2,5 cm olmalıdır.
Gerek anaç gerekse kalemden kabuk parçalarının çıkarılması için özel bıçaklar
kullanılır. Bu bıçaklarda 2,5-3 cm aralıklarla enlemesine paralel kesim yapacak iki ağzın
bulunması gerekir. 2,5 cm uzunlukta olan bu kesimler, anacın düzgün bir yerinde toprak
yüzeyinin 10–15 cm üstünde kabuktan oduna kadar giden bir derinlikte yapılır. Bu iki yatay
veya enlemesine kesim, yek ağızlı bir bıçakla yukarıdan aşağıya kesim yapılarak birleştirilir.
Göz kaleminden çıkarılan ve üzerinde göz bulunan kabuk yaması anaç üzerinde daha
önceden hazırlanan yere hemen takılmalıdır. Göz kaleminden çıkan kabuk yamasının üst ve
alt kısmının anaçta açılan yere sıkıca uyması, diğer tarafların uymasından daha önemlidir.

Resim 2.5: Kalemin hazırlanması (karşı ve yandan)

Resim : Kalemin göze takılması

Fotoğraf:Yama göz aşısının yapılışı ve gözün sürmesi
Yerine takılan kabuk yamasının sarılıp bağlanması gerekir. Yama göz aşısının
bağlanmasında kullanılacak materyal, kalem kabuğunun anaçtaki yerini sıkıca tutmakla
kalmayıp aynı zamanda göz kabuğunun altına hava girmesini, dokuların kuruyup ölmesini
önlemek için bütün yüzeyi kapatabilmelidir.
Özellikle cevizlerde yama göz aşısında bağlamanın aşı noktasında bir boğum etkisi
yapmamasına dikkat etmek gerekir. Anaç hızla büyümeye başlayınca aşılamadan 10 gün
sonra aşı bağının kesilmesi gerekir. Bunun için takılan gözün ters tarafında yukarıdan
aşağıya doğru yapılacak olan bir kesim yeterlidir.
Yama göz aşısı, anaçta hızlı büyümenin görüldüğü, kabuk vermeye başladığı zaman
ilkbaharda yapılır.
3-Yongalı Göz Aşısı
Yongalı göz aşısı ilkbaharda bitkide aktif büyüme başlamadan önce veya yaz
aylarında aktif büyümenin su noksanlığı nedeniyle durduğu durumlarda yapıldığı gibi
kabuğun odundan kolayca ayrılmadığı zamanlarda da yapılabilir. Metot genellikle çapı 1–2,5
cm olan küçük bitkilere uygulanır.
Özellikle vinifera asma çeşidinde floksera ve nematoda dayanıklı anaçların
sonbaharda yongalı göz aşısı ile aşılanması mükemmel sonuç verir. Her ne kadar yongalı göz
başarılı ise de T göz aşısı kadar çabuk ve basit olmadığından T göz aşısının uygun olduğu
durumlarda uygulanmaz.

Resim : Anacın hazırlanması ( yandan ve karşıdan )

Resim : Gözün hazırlanması ( yandan ve karşıdan )

Resim : Gözün anaca takılması
Anacın toprağa yakın kısmından, iki boğum arasında düzgün bir yerden kabukla
birlikte bir parça odun (yonga) kesilip çıkarılır. Bu yere istenen göz kaleminden alınan ve
üzerinde bir göz bulunan aynı büyüklükteki bir kabuklu yonga yerleştirilir. Anaç ve kalemde
yongalı kabuklar aynı şekilde kesilir. İlk kesim, odunun 450’lik bir açıyla tomurcuğun hemen
altından yapılır. İkinci kesim tomurcuğun 1 cm kadar üzerinde başlar. Tomurcuğun
arkasından odunun içinden geçecek birinci kesimle birleşinceye kadar aşağıya iner. Anaçtan
çıkarılan kabuklu yonga yerine, göz kaleminden çıkarılan yongalı göz yerleştirilir. Eğer bu
iki yonga aynı büyüklük ve şekilde kesilirse, iki kabuklu parça birbirine tam uyarak aşının
tutma şansı artar.
Yongalı göz aşısında, aşı tamamen kaynayıncaya kadar anacın tepesi gözün üzerinden
kesilmez. Eğer yongalı göz sonbaharda yapılırsa, anacın tepesi ilkbaharda gözün
takınmasından 10 gün sonra vurulur.