Kalem Aşısıyla Üretim

Kalem Aşıları
1. Yarma Aşı
Yarma aşı küçük ağaçların gövdelerinde veya büyük ağaçların ana dallarında çeşit değiştirmek için kullanılan en eski ve en çok bilinen aşı çeşididir. Çeşit değiştirme 5-10 cm çapındaki dallarla odunu oldukça düz yarılabilen odun dokulu türlere uygulanır. Yarma aşı dinlenme mevsimi boyunca herhangi bir dönemde yapılabilir. Ancak bitkide aktif büyüme başlamadan önce fakat anacın gözlerinin uyanmaya başladığı erken ilkbaharda yapıldığı zaman aşı yeri daha çabuk kaynar. Ağaç aktif olarak büyümeye başladıktan sonra aşılama yapılırsa anacın kabuğunun odundan ayrılması mümkündür, bu da yaranın kaynamasında zorlukların meydana gelmesine neden olur.

Resim : Anacın yarılması-Resim : Yarığın kapanmaması için bir aletle tutulması

Uygulamada kullanılacak kalemler dinlenme döneminde bulunan bir yıllık dallardan alınmalıdır. Bu ve diğer değiştirme aşı yöntemleri için dalın testere ile kesiminde kesit yüzeyi dalın ana eksenine dik olmalıdır.

Resim Kalemin hazırlanması Resim : Kalemin görünüşü
Yarma aşı yapılırken kasap bıçağı gibi ağır bir bıçak veya özel yarma aşı aletlerinden biri aşılanacak kısmın merkezinden 5–7,5 cm derinlikte dik bir yarık açmak için kullanılır.
Bu işlem bir tokmak veya çekiçle bıçağa vurularak yapılır. Düzgün bir yarık açıldıktan sonra bu yeri açık tutmak için bir tornavida, keski veya yarma aşı aletinin kama kısmı açılan yerin içine yerleştirilir. Kalemler 7,5-10 cm uzunlukta olmalı ve üzerlerinde en az 2-3 göz bulunmalıdır. Her kalemin uç kısmı yaklaşık olarak 5 cm uzunlukta hafifçe meyilli kama şeklinde kesilerek hazırlanır. Anacın dış tarafında kalacak olan kalemin kenarı iç taraftaki kenara göre biraz daha geniş olmalıdır. Anacın kabuğu kalemin kabuğuna göre daha kalın olduğundan kambiyum tabakalarının üst üste gelmesi için kalemin dış yüzeyinin anacın kabuğunun dış kısmından biraz daha içeri yerleştirilmesi gerekir.
Kalemin alt kısmındaki kama şeklinde kesilmiş meyilli uzun kenarların düzgün olması için çok keskin bir bıçakla kesilmesi gerekir. Kalemin kenarlarının her iki tarafı, uzunlukları boyunca anaca sıkı baskı yapmalıdır.

Fotoğraf : Kalemlerin anaca yerleştirilmesi ve macun ile kapatılması

Fotoğraf : Kalemlerin macunlanması ve bağlanması
Kalemler istenilen şekilde hazırlanıp yerleştirildikten sonra yarığı açık tutmada kullanılan aletler, kalemler oynatılmadan çıkarılır. Kalemler anacın baskısı ile sıkıca tutulduklarından bağlama veya çivileme gerekmez. Aşının tümünün macunlanması gerekir. Macunun anacın yarığına girmesi sağlanacak şekilde açık yerler tamamen macunlanmalıdır. İki veya üç gün sonra bütün aşılar kontrol edilerek görülen açıklıklar tekrar macunlanmalıdır.

2. Kakma Aşı
Kakma aşı yöntemi yaprağını döken türlerde geniş olarak uygulanır. Anaç ve kalemdeki oyukların çakışmasını sağlayacak şekilde açılabilmesi deneyim ister.
Yöntem, anacın kalemden kalın olduğu durumlarda yarma aşının yerini alır. Ancak yarma aşıdaki gibi büyük bir yarığın açılmasına gerek yoktur. Yara daha küçük olacağından mikro organizmalar tarafından enfekte olma olasılığı daha az olur.

Resim : Kalemlerin ve anacın aşıya hazırlanması

Resim : Anacın kaleme yerleştirilmesi
Kakma aşı uygulanırken anaçta bir tarafa doğru hafif meyilli pürüzsüz bir kesit açılır. Kesitin daha yüksek olan kısmından aşı makası ile 10 cm kadar üç köşeli bir kama oyuğu oluşturulur. Anaçtaki bu oyuğun derinliğinin kenardan merkeze doğru 3-4 cm olması yeterlidir. Kalemde de bu oyuğa uygun iki tarafı kesilmiş bir kesit meydana getirilir.
Anaçtaki oyuğa kalem oturduğu zaman bağlamaya gerek kalmaz. Ancak anaçtaki kesit yüzeyini mutlaka kapsayacak şekilde macunlanması şarttır. Uygulamada kalemin anaca uygulanması bir yerden fazla olarak 2-3 yerde olabilir. Böylece aşının tutması bakımından garantili hareket edilmiş olunur.
Bazı durumlarda eğik kesilen anaç üzerinde düz yüzeyli bir kesit daha yapılarak kalem oyuğu buraya açılır. Bu durumda kalem anaca daha sağlam oturmuş olur.
Aşı vejetasyon dönemi başlamadan 2–3 ay gibi uzun bir süre içinde yapılabilir. Ancak alıç gibi ilkbaharda erken süren türlerde daha erken, dış budak, yalancı akasya gibi geç süren türlerde daha geç yapılabilir.

3. Yan (Kenar) Aşı
Kenar veya yan aşı dediğimiz bu metot, kalemin kendinden daha kalın anacın alt kısmına oturtulması şeklinde yapılır.
Yan aşı, mavi ladin, kırmızı çiçekli atkestanesi başta olmak üzere birçok iğne yapraklı türlerde uygulanır. Ayrıca yapraklı ve dar yapraklı daimi yeşil yapraklı türlerde de uygulanır. Acer, Aesculus, Alnus, Betula, Cornus, Fagus, Ginkgo, Hibuscus, Laburnum, Magnolya, Morus, Tilia, Salix, Viburnum, Vitis, Wisteria gibi yapraklı türlerle Picea, Cedrus, Pinus, Chamaecyparis ve Larix gibi iğne yapraklı türler bu yöntemle aşılamaya uygundur.
Uygulamada anacın gövdesinin alt kısmında varsa iğne yapraklar veya yapraklar uzaklaştırılarak temiz bir gövde yüzeyi ortaya çıkarılır. Anaç gövdesi üzerinde alt kısımda kabukta bir dil bırakılır. Kalemde de benzer bir düşey kesit oluşturup kalemin arka tarafında da dilcik kısmına girecek şekilde ikinci fakat kısa bir kesim yapılır. Kalemin kesilen yüzeyi anaçta kesilen yüzeyin üstüne ve kambiyumlar üst üste gelecek şekilde oturtulur. Eğer kalem anaçtaki kesit yüzeyinden dar ise bir tarafın kambiyumlarının çakışmalarının tam olmasına özen gösterilir. Sonra aşı yeri rafya veya lastik bir şeritle bağlanarak macunlanır.
Yara kapandıktan sonra anaç dalları yavaş yavaş alınarak mevsim sonunda yalnız kalemden gelişen sürgünler geride kalmış olur. Bu işte gecikme kalemin gelişmesini zayıflatarak ölümüne neden olabilir. Anaç dallarının süratli alınması ise, bitkinin besin madde alımı dengesini bozar.
Kaynaşma olup gelişme başlayınca eğer bağlama için kullanılmış malzeme çıkmamışsa arka taraftan jiletle keserek uzaklaştırmak gerekir.
Anaçlar, aşıdan 3-4 hafta önce sera veya sıcak camekâna alınarak sürmeleri sağlanır. Çünkü yan aşı ilkbaharda anaç sürmek üzereyken fakat kalem sürmemiş haldeyken açıkta yapılır. Bu durumda uyur halde saklanan kalemlerle aşı gerçekleşir. Aşıda kaynaşma ve tutma görüldüğünde zaman zaman havalandırma artırılarak daha iyi sertleşmesini sağlamak için 4 ay soğuk seralara alınabilir. İlkbaharda da dışarıya gölge bir yere çıkarılır. Bunları da yazın ağustosta dışarıda yapmak mümkündür.
4. Dilcikli Aşı
Kenar aşının bu tipi küçük ağaçlar ve geniş iğne yapraklı her dem yeşil bitki türlerinin bazılarında çok kullanılır. Dilcikli aşı için ana bitkide kök boğazının hemen üstünde düzgün bir kısım bulunmalıdır. Kalemin çapı anaca göre biraz daha küçük olmalıdır. Kalemin dip kısmındaki kesimler tamamen dilcikli aşıda olduğu gibi yapılır. Anaç gövdesinin düzgün kısmı boyunca kalemin kesim yüzeyi ile aynı uzunlukta ince bir kabuk ve odun tabakası tamamen çıkarılır. Sonra anaçtaki kesitin üst kısmından ve bütün yaranın üçte birinden başlayarak kesilmiş kısmın içine doğru ters bir kesim daha yapılır.
Sonra kalem iki dil birbiri içine girecek şekilde anaç içine sokulur. Anacın tepesi aşı tutuncaya kadar birkaç hafta dokunulmadan bırakılır. Daha sonra tepe kısmı kalemin üzerinden azar azar veya bir defada kesilir. Bu işlem kalem üzerindeki gözlerin aktif büyümesini sağlar.

5. Köprü Aşı
Köprü aşı, ağacın kök sisteminin zarar görmediği fakat gövdedeki kabuk kısmının zarar gördüğü hallerde uygulanır. Toprak işleme aletleri, kemirgenler veya hastalıklar gövdede bazen oldukça geniş bir kısımda zarar meydana getirebilir. Bu da çoğu kez ağacın o kısmının çıplak kalmasına sebep olur. Kabukta meydana gelen zarar, ağacın ölmesine yol açacak kadar zararlı olabilir. Çünkü kökler, ağacın tacından kendilerine gelecek olan besin maddelerinden mahrum kalır. Gövdelerindeki kabukları şiddetli olarak zarar görmüş birçok ağaç türünde ağaçları kurtarmak için köprü aşı yapılır.
Köprü aşı ağaçta aktif büyümenin başladığı ve gövdenin kolaylıkla kabuk verdiği ilkbahar başlarında yapılır. Kullanılacak kalemler dinlenme devresinde, ya aynı ağacın veya benzer bir ağacın çapı 0,6- 1,2 cm olan yaşlı dallarından alınarak aşı yapılana kadar soğuk bir yerde saklanmalıdır. Acil durumlarda köprü aşı ilkbahar sonlarında tomurcukları daha önceden büyümeye başlamış olan kalemlerle de başarılı olarak yapılabilir. Ancak bu durumda patlamış olan tomurcuklar veya yeni sürgünlerin sökülüp atılması şarttır.
Köprü aşı uygulanırken yapılacak ilk iş ölü ve yırtılmış kabuğu kazıyıp atarak yarayı sağlam ve zarar görmemiş dokuya kadar temizlemektir. Zarar görmüş bölgenin etrafına her 5-7,5 cm'de alt ve üst uçları canlı kabuk içine yerleştirilmek şartıyla bir kalem yerleştirilir.
Bütün kalemler yerlerine yerleştirildikten sonra kesik yüzeyler tamamen macunlanır.
Macunun özellikle aşı noktasını iyice kapamasına dikkat etmek gerekir. Zarar gören gövde bölgesinde çıplak odun kısmı da, mikroorganizmaların girişini engellemek, su ve besin maddelerinin alımını önlememek için macunlanır. Eğer aşı tutmuşsa üzerindeki gözler sürmeye başlar. Bu gözlerden oluşan sürgünler
kesilip atılmalıdır. Kalemler kısa zamanda büyüyüp genişler ve yara birkaç yıl içinde kapanır.
6. Kabuk Aşı
Amatörler tarafından kolaylıkla yapılabilen çabuk ve basit bir aşı yöntemidir. Özel aletlere ihtiyaç göstermez ve 25-30 cm'ye kadar kalın dallarda yapılabilir.

Resim : Anacın hazırlanması

Resim : Kalemlerin hazırlanması

Resim : Kalemlerin anaca takılması
Kabuk aşısı kabuğun kolaylıkla ayrılmasına bağlı olduğu için anaçta aktif büyüme başladıktan sonra yapılır. Aşıda dinlenme halindeki kalemler kullanıldığından yapraklarını döken türlerde dinlenme mevsimi içinde alınmalıdır. Alınan bu kalemlerin aşılama zamanına kadar soğuk yerlerde tutulması şarttır. Her dem yeşil türlerde ise yeni alınan kalemler kullanılabilir. Kabuk aşıları iyi kaynaşsa da başlangıçta kırılmalara karşı hassastır. Bu sebeple aşı sürgünleri bitkinin dibine dikilen bir kazığa bağlanmalıdır. Birkaç yıl sonra aşılı fidan buna ihtiyaç duymadan yaşamaya devam eder.
Kabuk aşısı çeşitli şekillerde yapılmaktadır.
 Her anaca birkaç kalem yerleştirilir. Her kalem için anacın ucundan kabukta oduna kadar giden derinlikte yaklaşık 5 cm uzunluğunda yukarıdan aşağıya doğru bir kesim yapılır. Sonra kalemleri yerleştirmek için kesitin her iki kenarı hafifçe kaldırılır. Kalem 2-3 göz taşımalı, 0,6-1,2 cm kalınlığında olmalıdır.
Kalemler dinlenme halindeki sürgünlerden alınmalıdır.
Kalemin uzun kesilen kısmının ters yönünde ikinci bir kesim daha yapılır. Böylece kalemin alt ucu keskin bir kama haline getirilmiş olur. Kalem, anacın kabuğu ile odunu arasına yerleştirilir. Kalemin uzun kesilen kısmı oduna doğru getirilir ve anacın kesit yüzeyine oturuncaya kadar aşağıya itilir. Her kalem için iki çivi kullanılarak kalemin anaca çivilenmesi ile aşı son bulur.
 Bu aşı metodu kalemin anaç kabuğundaki dik kesimin ortasına yerleştirilmesi hariç yukarıdaki metoda benzer. Kabuk dik kesimin yalnız bir kenarı boyunca kaldırılır, kabuğa ise dokunulmaz. Kalem kaldırılmış kabuğun altına yerleştirilir ve anacın kabuğu kalemden anacın odununa çakılan iki çivi ile tutturulur. Bu metodun diğer metoda göre faydası, kalemin bir kenarının kaldırılmayan kabuğun sağlam kambiyumu ile temas etmesidir. Bu da yara yerinin daha çabuk kapanmasını sağlar.
 Bu aşı yönteminde diğer iki aşı yönteminin aksine bir kesim yerine anacın kabuğundan oduna doğru 5 cm uzunluğunda iki kesim yapılır. Bu iki kesim arasındaki uzaklık kalemin genişliği ile aynı olmalıdır. Kalemin iki kenarı, diğer iki kabuk aşısının aksine kaldırılmamış kabuk ve kambiyum hücrelerine değdiği için yara daha çabuk kapanır. Bu yöntem ceviz gibi kalemin altına
yerleştirilmesi mümkün olmayan kalın kabuklu ağaçların aşılanmasında uygulanır.
Yanaştırma Aşı
İki serbest bitkinin kendi köklerini koruyacak şekilde gövdelerinde kesim yüzeyleri meydana getirilir, kesim yerleri üst üste olacak şekilde her iki bitki birbirine yanaştırılır. Bu şekilde yapılan aşıya yanaştırma aşı denir.
Yanaştırma aşı için genellikle bitkilerden biri veya ikisinin de saksı ya da kapta olması gerekir. Bu yöntem başka yöntemlerle aşılanması mümkün olmayan bitki türlerinde kullanılır. Yanaştırma aşı, yılın herhangi bir zamanında yapılabilirse de büyüme mevsiminin başında yapılması halinde aşı yerinin kapanması daha hızlı olur.

Fotoğraf : Anaç bitki Fotoğraf : Diğer bitki

Fotoğraf: Bitkilerin yan yana getirilmesi-Fotoğraf : Bitkilerin yanaştırılması

Fotoğraf : Bitkilerin kaynaştırılmaları -Fotoğraf : Üretilen bitki
Yanaştırma aşı üç değişik şekilde uygulanır.
 Kertikli yanaştırma aşı: Aşılanacak her iki gövde de aşağı yukarı aynı kalınlıkta olmalıdır. Birleşmenin meydana geleceği yerde her iki gövdeden ince bir kabuk ve 2,5-5 cm uzunluğunda birer odun parçası kesilir. Kesitler birbiri üzerine geldiğinde sıkıca temas etmesi istendiğinden mümkün olduğu kadar düz olmalıdır.
 Dilcikli yanaştırma aşı: Bu aşı esas olarak kertikli yanaştırma aşının aynısıdır. Ancak birleşecek gövdelerde ilk kesim yapıldıktan sonra anaç bitkide aşağıdan yukarıya, kalem de ise yukarıdan aşağıya doğru ikinci bir kesim yapılır. Bu şekilde her parça üzerinde ince bir dil meydana getirilir. Bu dillerin sıkı bir şekilde birbirine geçirilmesiyle aşı yerlerinin birleşmesi sağlanmış olur.

 Kakmalı yanaştırma aşı: Anaç kabuğunun kalem kabuğuna oranla oldukça kalın olduğu zaman uygulanır. Anacın kabuğu üzerinde birbirine paralel iki kesim yapılır. İki paralel arasındaki kabuk çıkarılarak 7,5-10 cm uzunluğunda bir oyuk meydana getirilir. Kakmalı yanaştırma aşı yalnızca anacın aktif olarak büyüdüğü ve kolay kabuk verdiği dönemde yapılabilir. Anaçta açılan oyuk, içine yerleştirilecek kalemin büyüklüğünde olması gerekir. Kalem anaçta açılan
oyuk içine yerleştirilir ve iki veya daha fazla tel çivi ile çakılır. Bütün aşı bölgesinin macun ile kapatılması mecburidir. Aşı kaynadıktan sonra anaç aşı noktasının üstünden, kalem ise aşı noktasının altından kesilir.
Kök Aşı
Süs bitkilerinden Wisteria ve Rhododendronlar gibi bitki türleri kök aşısı ile çoğaltılmaktadır.
Kök aşısında 7,5-15 cm uzunluğunda kök parçaları ile aynı uzunlukta 2-4 göz içeren kalemler kullanılır. Bunlar masalar üzerinde aşılanır ve her bir aşı ünitesi 50-100’lük demetler halinde nemli kum veya yosunda 5-7 0C’de buzdolabında, bazıları ise 21 0C sıcaklıkta 10-12 gün kadar saklanır. Böylece kallus bağlamaları sağlanmış olunur.
İlkbaharda kallus bağlayan aşılar tomurcuk ve kök büyümeleri başlamadan önce 10-15 cm aralarla açık arazide hazırlanan yastıklara dikilir.
Ters Aşı
Bazı süs ağaçlarına sarkık form kazandırmak için belli boy seviyesinde ters aşı uygulanır. Özellikle dutlar, karaağaçlar, kayınlar, dış budak ve süs söğütleri türlerinde bu uygulamaya pratikte çok başvurulmaktadır.
Bunun için gerek göz aşı gerekse kalem aşı yöntemlerinden biri uygulanmaktadır. Sadece göz ve kalemler aşağıya doğru takılmaktadır. Bu yöntem özellikle dut, karaağaç ve dış budak ağaçlarında göz aşılarından yararlanılmaktadır.
Omega Aşı
Masa başında yapılan aşılarda aşılı köklü fidan üretimi amacıyla omega aşısı uygulanır ve bunun için de omega aşı yapan makineler kullanılır. Bu makinelerde saatte 400 aşı yapılabilmektedir. Omega aşıda temas yüzeyi çoktur. Ayrıca anaca sıkıca tutturulabilmektedir.