Tohum Çimlendirme Ortamları

Ortamlar, tarımsal açık alan yetiştiriciliği sırasında doğal olarak oluşan veya değişik uygulamalarla iyileştirilmiş, tohumların yetişmesinde yararlanabileceği topraklardır. Kültür bitkileri için değişik çimlendirme kapları içinde özel ortamlar kullanılmalıdır. Bu ortamların toprağa göre, su ve hava için oldukça büyük depolama yeteneğine sahip olması gerekir.
Bunlardan daha önemli olarak ortamlar kolayca standartlaştırılabilmeli, yabancı otlardan ve zararlı maddelerden arındırılmış olmalıdır.
Açık Alanda
Açık alanda tohum ekimi daha çok dış mekân bitkilerinde, sebze yetiştiriciliğinde ve meyvelerde çöğür eldesinde uygulanan bir yöntemdir. Tohum ekim ortamı açık alanda olduğu için topraktan faydalanılır. Açık alanda tohum ekiminde iki yöntem uygulanmaktadır.
Serpme ekim: Bu yöntemde tohum, yastığın bütün alanına elle serpilir. Ekim yastıklarında ekimden önce hafif bir merdane geçirilmesi veya baskı tahtaları ile toprağın bastırılması gerekir. Tohum ekimi yapıldıktan sonra tohumun tamamen toprakla temas etmesi için bu işlem tekrar edilir. Sonra ekilen tohumun büyüklüğüne göre uygun kalınlıkta bir kapama materyali ile kapak atılır.
Ekim derinliği ve kapağın kalınlığı tohumların çimlenmesinde çok önemlidir. Büyük tohumlar daha derin ekilerek daha kalın bir kapak ile örtülür. Ekim derinliği meşelerde toprak ağırlığına göre 5–10 cm, kayınlarda 3–5 cm, sedir ve göknarlarda 1.5-2 cm, ladinlerde 0.5-1 cm’dir. Karaağaç, çınar, huş gibi küçük tohumlarda ise 1.5-2 mm’dir. Orman gülleri gibi daha küçük tohumlarda ise tohumlar ışıkta çimlendiğinden üzerleri çok ince ve özel örtü materyalleri ile kapatılır.
Ekim derinliği ve kapak toprak türüne göre de değişir. Kumlu toprak ve örtü materyali kullanımında daha kalın, killi toprak ve örtü materyalinde de daha sığ ekim ve kapak malzemesi tercih edilir. Sonbahar ekiminde de ilkbahar ekimine göre daha derin ekim ve daha kalın kapak malzemesi gerekir. Bu şekilde muhtemel don tehlikeleri ve rüzgâr erozyonu sonucu tohumların açıkta kalma tehlikesi önlenmiş olur.
Tohumların üzerini kapatan örtü malzemeleri tohumların çimlenebilmesi için onları nemli tutarak aşırı sıcak ve soğuk rüzgârın savurucu etkisinden korur. Aynı zamanda kuş vb. hayvanların zararını önler veya azaltır. Kullanılan örtü materyalinin çimlenen tohumda fideciğin toprak yüzeyine çıkmasını zorlaştıracak veya kabuk bağlamaya neden olacak materyal olmaması gerekir. Örtü materyali olarak kum, humus, torf ve bunların değişik oranda gübre, testere talaşı gibi materyallerden karıştırılması ile oluşur. Bunun yanında ekim yastıklarını rüzgârların zararlı etkilerinden ve dondan korumak için tohumları çimlenene kadar çuval, sap vb. ile örtmekde yarar vardır.
Çizgi ekim: Bu yöntem daha çok, büyük fidanlıklarda fide yetiştiriciliğinde kullanılır. Ekim çizgileri ya bastırılarak veya yarılarak açılır. Bastırılarak çizgilerin açılmasında ekim için daha uygun şartlar oluşur. Bunun için merdaneler ve çizgi tahtaları kullanılır. Bu şekilde çizgiler eşit derinlikte açılır ve eşit kalınlıkta kapama materyali konmuş olur. Yarılarak açılan çizgiler, daha derin açılması gerektiğinde çapalarla açılır. Çoğunlukla katlamaya alınan birçok yapraklı bitki türünde ekim, yarılarak açılan çizgilere yapılır.
Çizgi ekimi elle veya makine ile yapılır. Elle ekimde bir örnek eşit ekim yapmak ve eldeki tohumu hesaplı kullanmak özen gerektirir. Hatta bu şekilde küçük sahalarda bir şablonla önceden işaretleme yaparak istenen eşit aralıklarla ekimde yapılabilir. Ekimden sonra çizgiler gene elle örtü materyali serilerek kapatılır ve düzeltilir. Sonra hafif bir merdane geçilerek veya bir baskı tahtası kullanılarak bastırılır. Bu şekilde tohumlar toprak ve kapama materyali ile daha sıkı şekilde temas etmiş olur.

Fotoğraf : Açık arazide sıraya ekim makinesi
Büyük fidanlıklarda kısa olan ekim zamanında geniş ölçüde ekim yapılacaksa makinelerle yapılmalıdır. Ekim esnasında ekim makinesi çizgiyi açar, tohumu ayarına göre atar, kapama materyalini serer ve merdanesiyle bastırır.
Yapraklı ağaçların küçük tohumlu olanları ve katlama materyali ile karışık tohumların ekimlerinin elle yapılması gerekir. Testere talaşı, saman, ibre, sap, çuval, polietilen gibi maddelerle ekim yastıklarının malçlanması özellikle uzun süre toprakta kalan sonbahar ekimlerinde büyük yarar sağlar.

Ekimden sonra sulamanın sık yapılması gerekir. Başlangıçta sabah akşam yapılan sulama daha sonra tek sefere indirilir. Sulamada ihmal özellikle çimlenme safhasında olursa ekim tamamen yok olabilir.
Normal şartlar altında ekimden 2–4 hafta sonra çimlenme görülerek fidecikler toprak yüzeyine çıkar. Örnek olarak; servi ve mazılar 18–25 günde, akça ağaç ve dışbudaklar 20–30 günde, sedir ve göknarlar 20–30 günde çimlenir.
Çizgi ekimde tohum yastıklar üzerinde açılan farklı aralık ve genişlikteki çizgiler üzerine ekildiğinden fidanlar yalnız çizgiler üzerinde bulunur. Bu yöntemde fideler daha sıkışık yetişir. Serpme ekimde tohumlar bütün yastık alanına yayıldıkları için fidelerdeki gelişme daha iyidir. Kök gelişmesi serpme ekimde çizgi ekime göre daha iyidir. Ekimde bütün yastık alanından faydalanıldığı için çizgi ekime nazaran birim sahadan daha fazla fide üretilir. Ancak tam alan serpme ekimde bakım ve ot alma güçtür. Aynı zamanda sökümde bu yöntemde zor ve pahalıdır. Bu sebeplerden dolayı büyük fidanlıklarda genellikle çizgi ekim kullanılır.
Ancak çınar, kızılağaç, kavak, huş, okaliptüs, karaağaç gibi ufak tohumlu türlerle begonya, petunya, gloksinya gibi ince ve küçük olan bitki tohumlarında serpme ekim yöntemi uygulanır. Fidelerin topraklı olarak yastıklardan alınması gereken durumlarda da serpme ekim zorunluluğu vardır. Serpme ekimde ara gübresi organik gübre ise şerbet halinde, kimyasal gübre ise sıvı şeklinde verilir. Bu konuda büyük fidanlıklarda yağmurlama sisteminden, küçük fidanlıklarda ise süzgeçli kovalardan yararlanılır.
Kapalı Alanda
Ekim Kapları
Tek veya çok yıllık çiçek açan süs bitkilerinin tohumları kasa, viol, tava veya yastıklara ekilebilir. Sera içinde ve alttan ısıtmalı sıcak yastıklara yapılacak ekim için her yıl yeni torf kullanılmalı veya eski torf kullanılacaksa metil bromit ile dezenfekte edildikten sonra kullanılmalıdır. Kasa veya tavalara yapılacak ekimlerde alt kısma suyun drene edilmesi ve kök çürümelerini engellemek amacıyla çakıl taşları veya saksı kırıkları serilir ve torf eklenir. Az miktarda tohum ekiminde dibi delikli tahta veya plastik kasalar kullanılabilir.
Çiçek tohumları serpme, tek tek veya elek kullanılarak birbirine temas etmeyecek şekilde torfun üzerine ekilir.

Fotoğraf: Ekim tavaları

Fotoğraf : Ekim kasası

Fotoğraf : Basık saksı

Fotoğraf : Violler
Tek yıllık, çok yıllık veya bazı sebzelerin ele gelecek kadar iri olan tohumları elle tek tek viollere ekilir. Ekim tohumun büyüklüğünün yarısı kadar derine olmalıdır. Viollere ekimin avantajı çimlenen fidelerin şaşırtma yapmadan gerçek yerlerine alınmasıdır. Büyük işletmelerde eğer çok sayıda tohum atılacaksa tohum ekim makinelerinden yararlanılır.

Ekim Harçları
İyi bir çimlendirme ortamı başlangıçta tohumun çimlenmesini sağlayacak kadar nemli ve tohuma sürekli su sağlayacak fiziksel özelliklere sahip olmalıdır Aynı zamanda tohum için iyi bir havalanmaya da imkân vermelidir.
Tohumla üretimde çimlendirme materyali olarak kullanılan materyalin kabalığı ekilecek tohumun büyüklüğüne göre değişir. Küçük tohumlar için çimlendirme ortamının ince yapılı olması istenir. Tohumun iyi bir şekilde çimlenebilmesi için toprak zerrecikleri ile tohum arasında iyi bir temasın olması gerekir. Bu sayede suyun tohum tarafından alınması sağlanır.
Çimlendirme ortamı olarak fazla kurumayan, nemini sürekli olarak tutabilen orta tınlı topraklar oldukça yaygın bir şekilde kullanılır. Kumlu hafif topraklar nemini kolayca kaybederek kurur. Ağır killi topraklar ise havalandırması ve drenajı kötü olduğundan kuruyarak sert bir yüzey tabakası oluşturur. Bu da tohumun çimlenmesini engeller.
Çimlendirme ortamı olarak kullanılan ortamlar ve özelliklerini şöyle açıklayabiliriz
a) Toprak: Topraktaki su ve havanın uygun oranlarda bulunması çok önemlidir. Çünkü bitkiler toprakta suya olduğu kadar havaya da ihtiyaç duyar. Toprakta su fazlalaştıkça hava oranı azalır. Drenajı yetersiz olan topraklarda bitkilerde kök solunumu olumsuz olarak etkilenmekte ve kök gelişimi yavaşlamaktadır.

Fotoğraf: Toprak
b) Turba (Torf): Fazla yağış, yüksek nem ve düşük nem sıcaklıklarının egemen olduğu yörelerde bataklık ve benzeri su altında yetişen bitkiler vardır. Bu bitkiler oksijensiz koşullar nedeniyle normal şekilde parçalanamaz. İşte bu parçalanamayıp birikmeyle oluşmuş, kısmen ayrışmış durumdaki organik maddelere turba (torf) denir. Bunlar; oluştukları bitkiye, parçalanma periyoduna, mineral madde kapsamına ve asitlik derecesine göre değişiklik gösterir.

Fotoğraf : Torf

Fotoğraf : Torfun açık hali
Az ayrışmış yosun, kamış veya saz kalıntılarından oluşan turbaya beyaz turba adı verilir.

Beyaz turbanın özelliklerini şöyle sayabiliriz.
 Gençtir, rengi altın sarısından açık kahveye kadar değişebilir.
 Hava ve su kapasitesi yüksektir.
 Mineral tuz miktarı düşük, organik madde miktarı yüksektir.
 Ayrışması zor olduğundan stabil bir yapı gösterir.
 Çok kurumasına izin verilirse tekrar kullanılması oldukça zordur. Bu şekilde
ancak bahçecilikte kullanıma uygundur.
Beyaz turbaya göre daha yaşlı ve kuvvetli ayrışmış olan turbaya siyah turba denir.
Siyah turbanın özelliklerini de şöyle sıralayabiliriz.
 Renk koyu kahverengiden siyaha kadar değişiklik gösterir.
 Hava kapasitesi düşük, su kapasitesi yüksektir.
 Fazla gözenekli olmadığından köklendirme ortamı olarak kullanılmaya uygun
değildir. Ancak ortamları iyileştirmek amacı ile kullanılır.
 Asitle az alkali arasında yer alır.
c) Kompost; İşletmelerde bulunan toprak, bitki ve mutfak artıklarından elde edilir. Kompost hazırlanmasında en önemli olay nem ve iyi bir havalandırmanın sağlanmasıdır. Kompost işletmenin hafif gölgeli uygun bir yerinde yığın şeklinde hazırlanır. Önce kompost yığının yapılacağı alan düzeltilir. Alan gevşek yapılı ise üzerine killi toprak serilir. Bu hazırlanan alan üzerine 30 cm kompostun elde edileceği artıklardan ve 5 cm normal bahçe toprağı konularak yığın 120 cm’ye yükseltilir. En son olarak yığının üzeri 10 cm kalınlığında toprak ile yuvarlakça örtülür. Bu şekilde elde edilen kompost yığını güneşli sıcak günlerde üstten sulanır. Kompostun havalanması için 4 aylık periyotlarla aktarma yapılır. Aktamaya üstten başlanarak eski yığının hemen yanında yeni bir yığın oluşturulur. 1-2 yıl sonrasında kompost kullanıma hazır hale gelmiş olur.
Kompostta besin maddesi yüksektir, ancak tek yönlüdür. Zararlı organizmalar yönünden arıdır. Yine de kullanılmadan önce sterilize edilmesinde yarar vardır.
d) Yaprak çürüntüsü; Yaprakların parçalanma ve çürümesi sonucu oluşmuş materyallerdir. Koyu kahverengi toz şeklinde veya ince parçalar halindeki bu materyal humusça zengin olup fazla miktarda besin maddesi içerir.
Yaprak çürüntüsü, ormanlık alanlarda yüzeydeki yaprak döküntü tabakasının hemen altında doğal olarak bulunduğu gibi yapraklar bir sandık veya kafes içerisinde yığma yoluyla da yapay olarak hazırlanabilir.
e) Perlit; Volkanik kökenli alüminyum silikattır. Sıkıştırıldığında ve birden 1000 0C’ye kadar ısıtıldığında beyaz, kapalı hücre yapısında, hafif kümeler halini alarak genişler.
Perlitin özelliklerini şöyle sıralayabiliriz.
 Hareketsizdir, nötr pH’a sahiptir. Ateş almaz.
 Tümüyle sterildir.
 Fazla miktarda nem absorbe edebilir.
 Yüksek havalanma kapasitesi vardır.
 Toprakta biyolojik ve kimyasal olarak ayrışmaz.

Fotoğraf : Perlit
Perlit kullanmanın bazı sakıncaları vardır. Bunlar;
 Doğal olarak hafif ve tozludur. Ancak bu durum eleme ya da kullanımından önce nemlendirme ile giderilebilir.
 Rengi beyaz olduğundan yosun tutmaya eğimlidir. Ama bu durum siyah turba veya kum serpiştirme ile önlenebilir.
f) Kum; Genellikle silikat ve 0.05–0,5 mm çapında mineral danelerdir. Ortamlarda karışım olarak kullanılır. Ortama katılmasının amacı ortamın su tutma yeteneğini, drenajını ve sıklığını sağlamak içindir. Kimyasal olarak nötrdür. Ortama katılacak en iyi kum dişli nehir kumudur.
g) Vermikülit; Magnezyum, alüminyum ve demir silikatlarından oluşmuş pul pul ve laminer bir mineraldir. Kuvvetli ısıtma ( 1 dk 1000 0C ) sonucu elde edilir. pH değeri 6-6.8 oranında değişir. Vermikülitin su absorbe etme yeteneği çok yüksektir. Steril bir mineraldir, suda erimez ve hafif nötrdür.