Nergis ( Narcissus ) Yatiştiriciliği

1. NERGİS YETİŞTİRİCİLİĞİ
1.1. Nergis Genel Özellikleri
Bilimsel Sınıflandırma
 Alem: Plantae
 Şube: Magnoliophyta
 Sınıf: Magnoliopsida
 Takım: Asparagales
 Familya: Amaryllidaceae
 Botanik Adı: Narcissus
 Türkçe Adı: Nergis
Anavatanı Avrupa olan nergisin en çok tür zenginliğine İspanya ve Portekiz' de rastlanır. Ancak doğal olarak tüm Akdeniz kıyılarında, hatta bunun uzantısı olan Japonya' da da yetişebilir. Dünyada Avrupa, Amerika, Kuzey Afrika ülkelerinde tarımı yapılmaktadır.Yurdumuzda Ege bölgesinde özellikle Karaburun yöresinde yetiştirilmektedir.

Fotoğraf 1.1: Nergis çiçeğinin genel görünüşü
Nergisin Narcissus cinsinden hoş kokulu çiçekler taşıyan 43 kadar soğanlı bitki türü vardır. Bu bitkilerde sap 20–80 cm kadar yükselebilmektedir. Soğanlı olan bu bitkilerde taç yaprakları beyaz veya sarının değişik renkleri şeklindedir.

Fotoğraf 1.2: Değişik nergis türleri
Nergisler Akdeniz koşullarında en iyi gelişimi gösterir. Ancak kışı soğan olarak toprak altında geçirdiklerinden soğuklara oldukça dayanıklıdır.
1.2. Nergis Kesme Çiçek Yetiştiriciliği
Nergislerin üretimi tohumla ya da yavru soğanları ayırarak olur. Pratikte en çok uygulanan yöntem soğandan ayırma ile yapılan üretimdir.

Fotoğraf 1.3: Ayrılacak nergis soğanları
Her yıl yeni bir büyüme konisi geliştirerek irileşen soğanlar, dip kısımlarından 4-5 yavru soğan oluşturur. Bu soğanlardan 2-3 tanesi daha kuvvetli gelişir. Temmuz-ağustos aylarında toprak üstü aksamı kuruduktan sonra yapılan söküm sırasında ana soğandan ayrılan yavru soğanlara "ayırma" veya "kaşık" adı verilir. Hemen dikilebilecek halde olan bu soğanlar irileşip olgunlaşarak "yuvarlak" veya "tek burunlu" denilen hale gelir. Ertesi yıl bu soğanlar soğan yaprakları arasında yeni bir yavru vermeye başlar ve "çift boğumlu" adını alır. Bu şekilde nergis soğanları 1.yıl "ayırma", 2.yıl "tek burunlu" ve 3.yıl "çift burunlu" olarak sınıflandırılır.

Fotoğraf 1.4: Açık arazide nergis yetiştiriciliği
Ana ve çift burunlu soğanlar, soğan üretimi için kullanılırken bitki üretimi için kullanılan soğanlar tek veya çift soğanlardır.
1.2.1.Nergisin Toprak ve Gübre İsteği
Sulanmayan tarlalar toprağın tavını sağlamak için bellenir ve sonbaharda pullukla işlendikten sonra tırmıkla düzeltilir. Yapılan bu işlemlerden sonra toprak dikime hazır hale gelir.
Nergis yetiştiriciliği yapılacak topraklarda, yeterli miktarda fosfor ve potasyum bulunması gerekir. Azotun fazlası bitki için tehlikelidir. Potasyum soğanın gelişmesi, irileşmesi ve dayanıklılığı için gereklidir. Fosfor ise kök ve çiçek gelişmesi için gereklidir.
Yaprakların gelişmesi için gerekli olan azot ise fazlalığı durumunda zayıf ve gevşek doku oluşturacağından bitkiyi dış etkenlere karşı zayıf duruma getirir.
Nergis yetiştiriciliğinde hayvan gübresi kullanılırken çok dikkatli olmak gerekir. İyice yanmamış gübre kullanmaktan kesinlikle kaçınılmalıdır. Dekara 2 tondan fazla gübre kullanılmamalıdır. Çiftlik gübresinin bir önceki üründe kullanılmış olması, daha tehlikesiz ve yararlı olur. Çiftlik gübresinin yararının, besin değerinden çok topraktaki nemi koruması ve toprağa gevşek yapı kazandırmasından kaynaklandığı anlaşılmıştır.
1.2.2. Nergis’in Dikim Şekli ve Mesafesi
Toprak dikime hazırlandıktan sonra soğanların da dikime hazırlanması gerekir. Uygun boylardaki (tercihen çift burunlu) soğanlar hastalık ve zararlılar bakımından gözden geçirilir. Hastalıklı ve zarar görmüş soğanlar ayıklanarak temizlenir. Ayrıca bölgede bulunan hastalıklar için de ilaçlanır. Soğanlar bağıl nemi %75 ve sıcaklığı 13 0C olan yerde muhafaza edilir.

Fotoğraf 1.5: Dikime hazır nergis soğanları
Dikim zamanı, toprağın sulama yapılıp yapılmamasına göre değişir. Sulama yapılan topraklarda 10–20 ağustosta, kuru şartlarda ise yağan ilk sonbahar yağmurlarından sonra dikim yapılır. Karık usulü yapılan dikimde karıklar arası mesafe 15–20 cm’ dir. Karıklarda soğanlar arası mesafe 10–20 cm olarak soğan büyüklüğü ve toprak durumuna göre belirlenir. Her 7–8 karıkta bir 40–50 cm' lik yol bırakılarak dikim yapılır. Soğanların dikim derinliği soğanların çaplarının 2–3 misli kadar olmalıdır. Ağır topraklarda küçük soğanlar yüzlek, hafif topraklarda ise iri soğanlar daha derin dikim yapılır.

Fotoğraf 1.6: Dikimi yapılmış nergisler
Dikim pullukla açılan çigilere arkadan gelen insanların elleriyle yumruları bırakmasıyla olur. Dikim nergis soğanlarının kökleri aşağıya gelecek şekilde olmalıdır.
Sulanabilen tarlalarda ise ağustos başlarında sulama yapılarak toprak tava getirilir ve daha erken dikim gerçekleştirilebilir.

Fotoğraf 1.7: Nergis soğanı dikim makinesi
Soğan dikim işlemlerinin daha kolay, hızlı ve kontrollü yapılabilmesi için soğan dikim makinesi kullanılır. Nergis soğanı dikim makinesi ile dört sıralı ve sırta dikim yapılır. Bu sayede özellikle nematodun yayılması ve bakım işlemlerinin daha kolay ve etkin yapılması sağlanır.
2.NERGİS’in EKOLOJİK İSTEKLERİ
2.1. Nergis Bitkisinin Sıcaklık İsteği
Nergis yetiştiriciliğinin yaygın olarak yapıldığı Ege bölgesinde Akdeniz iklim özellikleri görülür. Kış aylarında sıcaklık 8-13 0C, yaz aylarında ise 20-28 0C arasındadır.
Bu alanda yetişen ürünlerde gelişme yıl boyunca devam eder. Kış aylarında sıcaklık derecesi çok düşük olmadığından soğuklara karşı dayanıklıdır.
2.2. Nergis Bitkisinin Işık İsteği
Nergis bitkisi gün uzunluğu yönünden nötr bir bitkidir. Yani hem kısa hem de uzun gün şartlarında çiçek açabilir. Yaz mevsiminde ortalama güneş ışığı süresi 10-12 saatin üzerindedir. Kış döneminde ise ışıklanma süresi daha azalır. Ancak nötr bitki olduğundan bu durumdan fazla etkilenmez.
2.3. Nergis Bitkisinin Nem İsteği
Genel olarak tüm soğanlı bitkiler fazla nemden hoşlanmaz. Bunun nedeni ise soğanlarında meydana gelebilecek çürümelerdir. Açık alanda yetiştiricilikte bitkiler nem ihtiyacını doğal yoldan yağmur suları ile karşılar. Yaz döneminde ise bünyelerine depo ettikleri suyu kullanır.
Sera ortamına yapılacak yetiştiriciliklerde ise fazla nemden kaçınılmalıdır. Nem oranının ortalama % 60-70 civarında olması gerekir. Fazla nemi engellemek içinde havalandırma yapılmalıdır.
2.4. Nergis Bitkisinin Havalandırma İsteği
Nergis yetiştiriciliği ülkemizde özellikle Ege bölgesinde yoğun olarak yapılmaktadır. Ancak son yıllarda Trakya bölgesinde de yetiştiriciliğine başlanmıştır. Nergis bitkisi yetiştiriciliği, açık arazide yapıldığından havalanma ihtiyacı yoktur. Ancak kapalı alanlarda kısıtlı yapılan yetiştiriciliklerde fazla nemden nergis soğanlarının zarar görmemesi için mutlaka havalandırma yapılmalıdır.

3. NERGİS’İN KÜLTÜREL İŞLEMLERİ
3.1. Nergis Bitkisinin Sulanması
Yapılacak sulama toprak, hava ve yağmur durumları dikkate alınarak gün aşırı yapılmalıdır. Ağustos-eylül aylarında yapılacak sulama ise dinlenme periyodunu kırarak çiçeklerin erken açmasını sağlar. Sulama genel olarak yağmurlama sulama sistemi ile yapılır.Bazen de hortumla belli bölgelerin sulanması şeklinde de yapılır.
3.2. Nergis Bitkisinin Gübrelemesi
Yapılan araştırmalarda 1 da alanda 40000 bitkinin 25 kg N, 6.2 kg P, 21 kg K ve 8,4 kg Ca kaldırdığı tespit edilmiştir. Burada hesaplanacak gübre miktarının yarısını dikimden önce yarısını ilkbaharda vermek yetiştiricilik için daha uygundur. Gübreleme dikim yapıldıktan sonra yabancı otlar çıktığında tarlaya serpme usulü yapılır. Daha sonra toprak hem yabancı otların yok edilmesi hem de gübrenin toprağa karışması bakımından çapalanır.
3.3. Nergis Bitkisinin Hastalık ve Zararlıları
Bitkilerde hastalık ve zararlı görüldüğünde hemen mücadeleye geçilmelidir. Nergisin iki önemli zararlısı vardır. Bunlar,

Nergis soğan sineği: Genel olarak % 1-3 oranında yoğunluğa sahip olduğunda zarar oranı çok önemli değildir. Bu yüzden fazla zarar meydana getirmez. Ancak yoğunluğun daha fazla olduğu yerlerde daha büyük zarar meydana getirir. Soğanın yapısında bozulmalar meydana gelir ve soğanın çürümesine neden olur.

Fotoğraf 3.1: Nergis soğan sineği, larvası ve soğandaki zararı

Soğan nematodu: Soğan nematodu oldukça hızlı yayılır. Sulanan tarlalarda 1-2 yıl içinde tükenir. Bu tarlaya tekrar nergis dikildiğinde hastalık tekrar ortaya çıkar. İlaçlı mücadelesi zor ve etki oranı tartışılır olduğundan tarlaya dikilen soğanların temiz ve hastalıksız olmasına özen gösterilmelidir.

Fotoğraf 3.2: Nergis soğanlarında nematod zararı
Genel olarak mücadelesinde bol toprak işlemesi ve güneşlenme yanında toprak fumigasyonu ve granül ilaçlar kullanılır. Nematodlu nergis tarlasında yapraklarda yer yer sararma ve kıvrılmalar, şekil bozukluğu ve mozaikleşme görülür. Bunun yanında soğanlarda yumuşama ve kök teşekkülünde azalma meydana gelir.

3.4. Nergis’in Yabancı Ot Mücadelesi
Ekim ayında dikim öncesinde, yapraktan etki eden yabancı ot ilaçlaması yapılmalıdır.
Kasım ayından sonra da yarı doz oranında ve şubat ayında yabancı ot ilaçlarının
uygulanması ot alma işlemlerini son derece azaltır.

Fotoğraf 3.3: Nergislerde yabancı otlar
Ancak çiçeklenme zamanına kadar yapılacak çapalama bitkinin gelişmesini güçlendireceğinden haftada bir ya da en az 10 günde bir çapalama ile yabancı otların alınması yararlıdır. Çapalanan ve çapalanmayan tavalar açık bir şekilde farklı gelişme gösterir. Dikimden 3 hafta önce yabancı ot mücadelesi en uygun yöntemdir.

4. NERGİS ÇİÇEĞİNİN HASAT İŞLEMLERİ
4.1. Hasat
Nergis çiçekleri çiçek üzerinde zarımsı kılıf yarıldığı andan itibaren hasat edilmelidir. Bu şekilde hasat edilen çiçekler daha sonra açabilir ve bu nedenle toplamak için açmasını beklemek gereksizdir.

Fotoğraf 4.1: Hasat zamanı gelmiş nergisler
4.2. Tasnif
Toplanan nergis çiçekleri serin bir yere getirilir. Boylama işlemi yapıldıktan sonra 5’li veya 10’arlı demetler halinde bağlanır. Kovalar içersine yerleştirilerek su çekmeleri sağlanır.
4.3. Pazara Hazırlama
Hasat edilen çiçekler üretici tarafından toptan veya perakende pazarlama yapan satıcılara ulaştırılır. Toptan satış yapıldığında hasadı yapılan çiçekler direkt olarak üreticiler tarafından satıcılara gönderilir.
4.4. Depolama
4.4.1. Çiçeklerde Depolama
Nergis çiçekleri çok hassas çiçeklerdir. Suda muhafaza edilirlerse suyunu çok sık değiştirmek gerekir. Aksi halde çiçeklerde çok çabuk solma görülür. Bunun için de çiçeklerin fazla bekletilmeden pazara sunulması gerekir.
4.4.2. Soğanlarda Depolama
Sıralar halinde dikilmiş nergis soğanları bel veya pullukla toprak ters çevrilerek toprak üzerine çıkarılır. Nergis sineğinin yumurta koymasına fırsatı vermeden toprak silkelenir.
Soğanlar en kısa zamanda gölgeli, havadar, sinek teli ile korunmuş bir yerde kurutulur. Kurutma işlemi Ege ve Akdeniz bölgesinde 1 - 2 gün diğer bölgelerde ise 2–3 haftada gerçekleşir. Kurutulmuş soğanların, beyaz, aktif pullarına ulaşmamak şartıyla kabukları kısmen soyulur. Soğanın eski kuru kökleri koparılarak temizlenir. Hastalık ve zararlılara bulaşmış soğanlar uzaklaştırılır. Söküm işlemi tercihen iki yıl, bazen de 3 yılda bir yapılır.

Kaynak :http://www.megep.meb.gov.tr