Lale (Tulipa) Yetiştiriciliği

TULİPA YETİŞTİRİCİLİĞİ
Genel Özellikleri
Bilimsel Sınıflandırma
Âlem: Plantae
Şube: Magnoliophyta
Sınıf: Magnoliopsida
Takım: Liliales
Familya: Liliaceae
Botanik Adı: Tulipa
Türkçe Adı: Lale
Doğu ve Orta Asya ile Japonya’da yaygındır. Çiçek taç yapraklarının borumsu bir görünümleri vardır. Tek veya nadiren de olsa 2–3 çiçek birliktedir. Çiçekleri çok gösterişli,dikine ve oğunlukla kısa sap üzerindedir.

Resim : Tulipa bitkisinin genel görünüşü
Yaprakları az sayıda, şerit formlu veya kısa ve geniştir. Soğanlar sert kahverengi bir kabuk ile örtülüdür. Armut formludur.
Laleler aynı zamanda kesme çiçek olarak da kullanılırlar. Fakat bitkiden kesilecek yaprakları fazla değildir. Kesilen çiçeklerin gövdeleri ve sapları yumuşayarak aşağı doğru sarkar. Bu nedenle laleler sap uzunluğunca bir kâğıda sarılarak birkaç saat soğuk suda bekletilir. Bu işlemlerden sonra buket düzenlemelerinde kullanılırlar.
Lalelerin de bahçe ve saksı kültürleri vardır.
 Bahçe kültürü: Laleler bahçelerde bir miktar kum, iyi drene edilmiş, derince işlenmiş serin ve nemli bir toprak ile güneşli ve rüzgârdan korunaklı yerlere dikilmelidir.

Resim : Lale soğanlarının dikilmesi
Soğanların dikimi Kasım ayı başında 20–25 cm ara ve 10–12,5 cm derinliğinde yapılır.

Resim : Bahçeye dikimi yapılmış laleler
Soğanları her yıl sökerek başka bir yere dikmek en iyisidir. Eğer bu yapılmıyorsa
toprak derince işlenerek iyi yanmış ahır gübresi ilave edilir ve toprak iyileştirilir.

 Saksı kültürü: Erken çiçek açan, yalın kat, katmerli ve bodur çeşitler saksı kültürleri için çok elverişlidir. En az 3, en fazla 6–8 soğan uygun ebatlarda saksılara dikilirler.

Resim : Saksıya dikilmiş laleler
Bütün laleler çiçekte iken iyi sulanmalı ve güneşten korunmalıdır. Saksılara harç olarak ½ lifli balçık (torf), ¼ kum ve yaprak çürüntüsü ya da iyi yanmış gübre karışımı kullanılır.
Üretimi
Üretim yavru soğanlarla olur. Bu üretim yönteminin 3 yıllık bir devir daimi olur. Ana soğanların dibinde oluşan yedek soğanlar ertesi yılın çiçekli bitkilerini oluşturur. Daha küçük boyuttaki yavru soğanlar ise daha sonraki yılın, en küçük soğanlar ise üçüncü yılın ana bitkilerini meydana getirir.Tohum ile üretimi Hyacinthus’ lardaki gibidir.
Ekolojik İstekleri
Lalelerin büyük kısmı bol güneşten hoşlanırlar. Ancak daha geç çiçeklenen türler istisnadır. Lalelerin hepsi uzun ve kesintisiz kışa sahip fakat sıcak, sonuçta karların erimeye başladığı ve soğanların uykuda olduğu bölgelerin bitkileridir. Bu sebeple soğanların yazın topraktan sökülmesi önerilir. Birçok lale türü yazın üzerleri örtülü camekânlarda iyi gelişir.
Hemen hemen her toprağa ve topraktaki kirece tolerans gösterirler.
Lalenin bahçe formları çok kanaatkârdır ve her türlü kültür bitkisinin yetiştiği bahçe
veya tarla toprağında yetişebilir.
Peyzajda Kullanımı
Geniş lale yastıkları parlaklarda ve resmi binaların yanında tesis edilir. Laleler geniş ölçüde kitlesel olarak bir arada kullanılırsa daha iyi sonuç alınır. Küçük ev bahçelerinde,küçük tarhlarda daha etkili olurlar. Özellikle renkli bantlar hâlinde kullanıldıklarında daha güzel bir görünüş meydana getirirler.
Aynı zamanda lalelerin bahar ve yaz çiçekleri arasında bir geçit oluşturması için perenniyal çiçek bordürleri içine de karıştırıldıkları olur.

Resim :Lalelerin peyzajda kullanımı
Bordürlerde hercai menekşeler, çuhalar ve unutma beni bitkileri ile birlikte kullanıldıklarında mükemmel bir kompozisyon oluştururlar.

Resim : Bordürlerde lalelerin kullanılması
Erken çiçek açan çalılar ve ağaçlar bu tabloyu tamamlarlar. Bir miktar soğanla yapılacak sade düzenleme bunların dağınık yoğunlaştırılmasından daha iyidir.
Önemli Türleri
 Tulipa gesneriana: Soğanları yumurta biçiminde olup farklı renkte çiçekleri vardır.Bahçe ve kesme çiçekçilikte kullanılan lale türüdür.

Resim : Tulipa gesneriana bitkisinin genel görünüşü
Birçok lale türü ile melezlenerek bugün ki elde edilmiş kültür formlarının atası
durumundadır.
 Tulipa gesneriana var. furcia (Türk lalesi, papağan lalesi): T. Gesneriana’ nın çiçek formunu koruyarak iri yapılı ırkını teşkil eder. Çok süslü canlı ve değişik güzel renkli çiçeklere sahiptirler. Bu sebeple çok değer kazanmışlardır.


Resim :Türk lalesinin genel görünüşü
20–30 cm boy yapabilen bitkilerdir. Çiçek sapları eğiktir veya çiçek büyüklüğü nedeniyle eğilme gösterir.Yaprakları grimsi yeşil, hafif veya fazla dalgalıdır. Çiçek yaprakları dışa fazla açık,gayri muntazam dalgalı ve 12 cm uzunluğundadır. Renkleri canlı kırmızıdan koyu sarıya kadar değişimler gösterir. Papağan yeşili, sarımsı yeşil, turuncu çizgi, leke ihtiva eder. Her yıl düzenli olarak açmayabilir.
 Tulipa acuminate Vahl. (sivri uçlu lale): Soğanları yumurta biçiminde ve 2,5–3 cm çaplıdır. Çiçek çapı 30–40 cm boyunda, ekseri eğik çizgilidir ve çiçekler kokmaz.


Resim : Tulipa acuminate Vahl bitkisinin genel görünüşü
Çiçek renkleri nar kırmızısı renginde, bazen de sarı, beyaz veya alaca renklidir. Nisan ayında çiçek açar. Çiçekleri 7–11 cm uzunluğundadır.
 Tulipa seratine reboul (geç çiçek açan lale): İtalyan orijinlidir. Çiçekleri 4–5 cm uzunluğunda parlak sarıdır. Mayıs ayında çiçek açar.

Resim : Tulipa seratine reboul bitkisinin genel görünüşü
Yaprak sayısı en fazla olup oluksu biçimde ve kenarları içe kıvrıktır.
 Tulipa suaveolens Rth. (güzel kokulu lale): Güney Avrupa’da doğal olarak yaşar.Çiçekleri 10–30 cm uzunluğunda, dik yapılı ve çan biçimindedir. Çiçekler genellikle güzel kokulu parlak kırmızı renkli, pembe veya sarı kenarlı, alaca ve nadiren de olsa tamamen sarı
renklidir. Yaprakları 3–6 adet, oldukça düz ve alt yapraklar şeridimsidir.

Resim : Tulipa suaveolens Rth bitkisinin genel görünüşü
Bahçelerde T. suaveolens orijinli erkenci veya turfanda çiçekçilikte kullanılan pek çok kültür formu vardır.
 Tulipa kaufmanniana (kafkas lalesi): Türkistan orijinlidir. 20–25 cm kadar boy yapar. Çiçekleri daha tomurcuk devresinde renklenir. Çiçekleri sarı üzeri dışa doğru pembeleşir.

Resim : Tulipa kaufmanniana bitkisinin genel görünüşü
Çiçekler mart ayında çiçek açar. Genel olarak nilüfer çiçeğine benzer. Yaprakları uzun, şeridimsi, mavimsi yeşil renklidir.
Karşılaşılan Önemli Hastalık ve Zararlılar
Görülen hastalıklar kök kararması ya da yumuşak çürüklük, rhizoctonia, botrytis cineria ve kurşuni çürüklük iken zararlılar ise thripsler, yumuşakçalar ve nematodlardır.

Kaynak :http://www.megep.meb.gov.tr