Leylaklar (Syringa)

Leylaklar (Syringa)
Oleaceae (amityasındandır. Güney - doğu Avrupa'dan doğu Asya'ya kadar olan bölgede doğal olarak yaşayan 30 kadar lürü vardır. Leylaklar yazın yeşil çalı veya ağaççık formundaki bitkilerdir. Yapraklan karşılıklı dizilmiş, saplı, nadiren dilli, yürek şeklinde 6 - 7 cm uzunluğundadır. Çiçekleri 2 yıllık dallar üzerinde, birçok küçük çiçeğin birleşmesiyle silindirimsi - piramidal görünüşlüdür. Çiçek rengi eflatun (leylak rengi) beyaz, mavi, mor renklidir. Birçok kültür formu elde edilmiştir. Hemen her tip toprakta, toprak orta derecede nemli olmak kaydıyla yetiştirilebilir.

Türleri :
Syringa afghanica
Syringa emodi - Himalaya Leylağı
Syringa josikaea
Syringa komarowii
Syringa laciniata
Syringa mairei
Syringa meyeri
Syringa oblata
Syringa persica
Syringa pinetorum
Syringa pinnatifolia
Syringa protolaciniata
Syringa pubescens
Syringa reticulata
Syringa spontanea
Syringa sweginzowii
Syringa tibetica
Syringa tomentella
Syringa villosa
Syringa vulgaris - Bayağı Leylak
Syringa wardii
Syringa wolfii
Syringa yunnanensis

Syringa vulgarls (Leylak)

Fiziksel Özellikleri: Anavatanı Asya olan S. vulgaris büyümesi için yeterince yer verildiğinde 3-4 m boya ve 2-3 m ene ulaşır. Bitki sürekli dipten budanarak tek gövdeli küçük bir ağaç ya da büyük bir çalı görüntüsüne getirilebilir. Yaprağını döken bir bitki olan S. vulgaris’in yaprakları açık yeşil renktedir. Çiçeklenme bahar sonunda başlar ve tüm yaz ayları boyunca devam edebilir. Çiçekler cinsine göre mor, beyaz, mavi, pembe veya alacalı olabilir. Kokulu olan çiçekleri 10 cm uzunluğunda ve gösterişlidir. Çiçeğinin görüntüsünden dolayı sadece bu bitkiyi yetiştiren seralar vardır.
Yetişme istekleri:
Işık: S. vulgaris büyümesi için tamamı ile güneşli mekanlardan hoşlanır, yarı gölge yerlerde de yetişebileceği gözlenmiştir. Koyu gölge yerlerde bitki yaşayabilir ama çiçeklenme yok denecek kadar az olur.
Su: Su isteği fazla olan bir bitkidir, suyun yetersiz olduğu durumlarda yapraklarını kaybeder.
Toprak: Her tür toprakta yetişebilir ama en iyi sonuç asitli topraklarda alınır.
Üretim: Çoğaltılmaları, yumuşak, yarı odunlaşmış veya sert odun çelikleri ile yapılmaktadır. Aşı yolu ile de üretim yapılabilmektedir.
Peyzaj Mimarlığında Kullanımı: S.vulgaris tropikal bahçelerden formal Rönesans bahçelerine kadar farklı peyzaj stillerinde kullanılabilir. Gösterişli çiçekleri ve yarı parlak yaprakları içinde bulunduğu peyzaja lüks bir görüntü katar. Yetişmesi için etrafı yeterince açık olmalıdır. Sıkıştırılmış ya da budanarak küçük tutulması arzu edilen durumlarda pek başarılı sonuçlar alınamadığından bitkinin bina ve duvarlardan uzak, etrafındaki bitkiler tarafından kapatılmayan büyük ölçekli bahçelerde kullanımı tavsiye edilir. Karakteri soliter olarak açık bir alanın ortasında tek ya da yeterince aralık verilerek sıra ve grup halinde peyzajda fon oluşturulacak şekilde dikildiğinde ortaya daha çok çıkar. Etrafında buxus gibi minyatür yapraklı herdem yeşil bodur çalılar kullanıldığında hem gösterişli bir yeşil temel oluşturulmuş olur hem de bu tür bitkiler boyut olarak S. vulgaris’le yarışmayarak ona yeterli büyüme alanı bırakılmış olur. S. vulgaris’le kullanıma uygun öteki bitkilerde gene bodur boyda olan ve mor ve mavi renkli çiçekler açan bitkiler olabilir. Rosemary, ruellia bunlara örnek teşkil eder.
Dezavantajları: Bitki yerinden memnun kalmaz ise gelişmesi çok cılız olabilir ve kendini oparlaması oldukça güç olur.

SYRINGA VULGARIS Ülkemizde en fazla tanınan türüdür Güney Avrupa'dan, Kafkasya ve Afganistan'a kadar olan bölgede doğal olarak yaşar. Yazın yeşil. 6 • 7 m kadar boytanabilen çalı veya ağaççık formundaki bitkilerdir. Yaprakları yürek şeklinde karşılıklı dizilmiş, 6 - 7 cm uzunluktadır. Çiçekleri bileşik salkım durumunda, koyu eflatun (leylak rengi) ve keskin güzel kokuludur. Mayıs - Haziran aylarında çiçek açar. Yalınkat ve katmerli olmak üzere değişik renkli, ebruli olmak üzere birçok kültür formu elde edilmiştir. Çoğaltılmaları tohum, çelik, daldırma ve aşı ile yapılır.
Tohumla üretim daha çok anaç temini için uygulanır. Bunun için sonbaharda toplanan tohumlar 4*C'de 40 - 60 gün katlamaya tabi tutulur ve ilkbaharda açık araziye ekilirler. S. vulgaris tohumlarından takriben 3 hafta sonunda çimlenme olur. Diğer çeşitlerin tohumları soğuk yastıklara veya bundan daha iyisi sıcak yastıklara ekilirler. Çelikle çoğaltmada, çelikler çiçeklen-meden hemen önce, yeni sürgünler 10 -12 cm'ye ulaşınca hazırlanır. Hazırlanan çelikler bu devrede çok körpedir, onun için mutlaka şişlemede köklendirilmelidir. Hazırlanan çelikler %0.2 toz IBA ile veya 50 ppm'lik IBA çözeltisiyle 24 saat muamele edilerek, mist propagaiıon'a dikilirler. Köklerime yaklaşık 5 -6 hafta içinde meydana gelir. Köklenen çelikler soğuk yaşlıklara şaşırtılırlar. Yıl sonunda 15 cm kadar boylanırlar ve açık araziye geliştirme yastıklarına şaşırtılırlar.
Daldırma ile üretimde, adi daldırma, havai daldırma veya tepe daldırması yöntemleri uygulanabilir. Aşı ile çoğaltmada, göz veya kalem aşısı yöntemleri uygulanabilir. Çelikle çoğaltma güç ve senenin sadece kısa bir döneminde çelik alınabildiğinden, pratikte üretim daha çok aşı ile olmaktadır. Anaç olarak Syringa vulgaris veya Ligustrum ovalifotium çöğürleri kullanılır. Ancak ileride L ovalifolium ile aşılanan çeşit arasında uyuşmazlık görülebilir. Bunun için aşılar derin olarak dikilir, leylak üzerinde kökler çıkar ve bir süre sonra bu kökler bitkinin esas kökü durumuna gelirler. Syringa vulgaris üzerine aşıldığı zaman, zamanla anaçtan süren sürgünlerle kalemdeki sürgünler birbirine karışabilir ve ayrılması güç olur. Bu nedenle çoğalma ya çelikle veya L. ovalifolium üzerine aşı ile yapılmalı ve fidan derin dikilerek leylağın kendi köklerini oluşturması sağlanmalıdır.

Göz aşısı Temmuz - Ağustos aylarında yapılır. Kalem aşısı yarma aşı veya İngiliz aşısı yöntemleriyle yapılabilir. Aşılar Ağustos veya Şubal ayı içinde yapılabilir. Ağustos aşısı için kurşun kalem kalınlığındaki anaçlar saksılara dikilir ve aşı zamanına kadar açık alanda muhafaza edilirler. Ağustosta aşının topraktan itibaren 5 cm'den tepesi vurulur ve aşı yapılır. Aşı bağlandıktan sonra soğuk yastıklarda çift cam altına veya seraya alınırlar. Kallus çabuk oluşur ve kallus kahverengine döndüğünde soğuk yastıklara alınırlar ve ilkbahara kadar burada tutulurlar. İlkbaharda fidanlar 30 x 45 cm mesafelerle açık alandaki geliştirme yastıklarına, kalemin kökfenebilmesi İçin derin dikilirler.Şubat aşısında anaçlar, sökülerek masada İngiliz aşısı yöntemiyle aşılanırlar. Aşılar bağlanıp macunlandıktan sonra gölgelendirilmiş soğuk yastıklara veya sundurma altına gömülürler. İlkbaharda bitkiler geliştirme yastıklarına 30 x 45 cm mesafelerle derince dikilirler.