Çeliklerde Söküm ve Sonrası İşlemler

Odun Çeliklerinde
Fidanlıklarda köklendirilen odun çelikleri çoğunlukla yapraklarını döktükten sonra kış dinlenme periyodu boyunca sökülürler. Hızlı gelişen türlerin çelikleri büyüme mevsiminin sonunda sökülebilecek büyüklüğe gelirler. Ağır gelişen türlerin çeliklerinin şaşırtmaya elverişli büyüklüğe gelmeleri için 2 hatta 3 yıllık bir zamana ihtiyaç vardır.
Çeliklerin sökümleri serin, bulutlu, rüzgârsız günlerde yapılmalıdır. Mümkünse toprağın özellikle killi toprakların, ıslak olduğu zaman söküm işi yapılmamalıdır. Bitkiler söküldükten sonra kökleri üzerindeki toprağın büyük kısmı kolaylıkla dökülebilmelidir. Bitkiler söküldükten sonra hemen bir yerde hendeklenmeli veya sürekli kalacakları yerlere dikilmelidir. Hendekleme, kışın yaprağını döken fidanlık bitkilerinin çıplak kökleriyle bir grup hâlinde ve kökler toprak içine girecek şekilde çukurlara yerleştirilmesi işlemidir. Bu yöntem sürekli yerlerine dikilinceye kadar genç bitkileri muhafaza etmek için geçici bir tedbirdir.
Ticari fidanlıklar çok sayıda yaprağını döken bitkileri, serin ve karanlık odalarda koruma da kullanılan nemli materyaller içinde birkaç ay muhafaza edebilirler. Uzun süre korunmak istenen fidanların 0 oC- 2 oC’de soğuk koşullarda tutulmaları gerekir.
Fidanlıklarda yalnız birkaç bitki sökülecekse bunlar kürekle çıkartılır. Fakat çok sayıda fidan sökülecekse genel olarak bitkilerin toprak altında köklerini kesen bazı mekanik sökücüler kullanılır. Bu sökücüler fidanların bulunduğu toprağın 30–60 cm altında kökleri baştan sona kadar keserek hareket eden keskin U şeklinde bıçaklardır. Bazen kesici bıçağın arka tarafında bıçakla birlikte hareket eden ve ona bağlı yatık bir başka bıçak bulunur. Bu bıçak sayesinde bitki kökleri yukarı doğru kaldırılır ve el ile sökülebilir hâle gelir.

Her dem yeşil bitkiler, çok küçük olmadıklarında yapraklarını döken bitkiler gibi çıplak köklü şekilde başarılı olarak sökülemezler. Her dem yeşil bitkilerde yaprakların bulunması, köklerin sürekli olarak toprakla temasta olmasını gerektirir. Bu nedenle geniş ve iğne yapraklı, her dem yeşil ve bazen de yaprağını döken türler ya saksılarda yetiştirilirler ya da etraflarına bir hendek kazarak topraklarıyla çıkarılır. Çıkarılan bu kökler topraklarıyla bir çuval parçasına sarılırlar. İçerisinde köklerin bulunduğu toprak bir top hâlini alacak şekilde alt ve üst kısımlarından inceltilir. Toprağın tavında olması rahat söküm için önemlidir. Tavsız toprak dökülerek köklerin ortaya çıkmasına neden olacağından istenmez.
Bitki köklerinin içinde bulunduğu toprak kare şeklinde kesilmiş bir çuval parçası üzerine konur, çuval sıkıca sarılır. Bu işlem iyi bir şekilde yapılırsa toprak köklere sıkıca tutunur ve bitki uzak yerlere bile güvenli şekilde götürülebilir.
Yumuşak-Yarı Odun; Yaprak-Yaprak Göz Çelikleri
Yapraklı ve yüksek nemde köklendirilmiş çelikler köklendirme ortamından çıkarıldıktan sonra özen isterler. Köklenme başladıktan sonra nem azaltılmalı ve köklenme yastığı havalandırılmalıdır. Çelikler ikinci derecedeki kökler ile ana köklerin oluşumundan hemen sonra sökülmeye başlanır. Çabuk köklenen çeliklerin söküldükleri ve saksılara dikildikten sonra öldüğü görülmüştür. Bu sakınca bazı durumlarda çelikleri köklendirme yastığında uzun süre tutmakla ortadan kaldırılabilir. Bu süre içinde ilk oluşan ana kökler dallanır ve üzerinde emici tüyler bulunan yan kökleri oluşturur. Böylece köklenme ortamı köklerin etrafına bir top teşkil edecek şekilde yapışmış olur.
Kullanılan köklenme ortamının çoğu bitki için gerekli olan mineral maddeleri genellikle içermez. Bunun için çeliklerin gelişmeleri, bunların alındıkları zamanda odun dokusunda yapraklarda depo edilmiş besin maddelerin varlığına bağlıdır. Bu besin maddelerin varlığı kök oluşması sırasında çelikleri canlı tutmaya yeter. Bununla beraber bazı türlerin çeliklerini sökümünden 1 gün önce besin çözeltisi içeren su ile sulamak yararlı olur.
Herhangi bir sebeple çelikler köklenme ortamında uzun süre tutulacaksa besin çözeltisi ile birkaç kez sulanmalıdır. Çelikler küçük el küreği veya benzeri bir aletle köklerin kırılmamasına dikkat edilerek köklendirme ortamından hafifçe kaldırılarak sökülür. Çeliklerin kütle hâlinde yığılmış köklenme ortamından çıkarılması istenir. Bu işlem pit yosunu, vermikülit gibi maddelerin köklendirme ortamına ilavesi ile sağlanabilir.
Köklerin çoğu 2,5–5 cm uzunluğa gelince çelikler saksılara dikilmeye hazır duruma gelmişlerdir. Çelikler iyice köklendikleri zaman tarla şartları çoğu kez dikilmelerine uygun değildir. Bu türlerin köklenmiş çeliklerini polietilen torbalarda soğuk hava depolarında uzun bir süre muhafaza etmek mümkündür. Soğuk hava depolarında sıcaklığın 2 0C- 4 0C’ olması gerekir.
Köklenmiş çelikler saksılara dikildikten sonra hemen can suyu verilmelidir. Saksılara dikilen çeliklerin köklenme ortamındaki koşullardan ( sıcaklık, nem, ışık, rüzgâr vb. ) alıştırılarak taşınmaları gerekir. Çelikler sisleme sistemi altında köklendirilmişlerse çok dikkat edilmeli ve kuru atmosfere yavaş yavaş alıştırılmalıdır. Köklenmiş çelikler güneş gören yerlere konulmadan önce güneşten kısmen korunmalı, soğuk yastık, gölgeleme evi veya benzeri yerlerde bir iki hafta süre ile güneşe alıştırılmalıdır.