Lisianthus Yetiştiriciliği

1. LİSİANTHUS YETİŞTİRİCİLİĞİ
Bilimsel Sınıflandırma
Alem: Plantae
Şube: Magnoliophyta
Sınıf: Magnoliopsida
Takım: Gentianales
Familya: Gentianaceae
Botanik Adı: Eustoma
Türkçe Adı: Lisianthus
Gentianaceae familyasından olan Lisianthusun kesme çiçek olarak kullanımı oldukça yenidir. odern anlamda lisianthus yetiştiriciliği 1984 yılında Fransa’ da başlamıştır. Ülkemizde ise üretim henüz önemli seviyede değildir. Güney Amerika orijinli bu bitki dünyanın birçok ülkesinde etiştirilmektedir.

Fotoğraf 1.1: Değişik görünüşlerdeki lisianthus bitkisi
Pembe, beyaz ve mavi çiçek renkleri, yapraklar mavimsi-yeşil, dik saplı ve vazo ömrü dayanıklılığı ile geleceğin dikkat çekici kesme çiçeği olmaya adaydır. Gün geçtikçe bu yeni bitkiye ilgi daha da artmaktadır.
1.1. Genel Özellikleri
Dünyadaki en önemli lisianthus araştırıcısı H. Arakawa’ ya göre seleksiyon kriterleri; renk çeşitleri, yola dayanıklılık ve vazo ömrüdür. Lisianthusların 100 üzerinde ticari varyetesi olup erkenciliğe göre sınıflandırılmaktadır. Önemli varyeteleri şunlardır. Yodel tipi: Yalınkat, iri çiçekli ve uzun saplıdır. Çiçek renkleri mavi, erguvan-mavi,beyaz, parlak pembe, koyu pembe ve leylaktır.

Fotoğraf 1.2: Yodel tipi lisianthuslar
Çeşitleri erkenciliği dikim tarihine göre değişir. Aralık ayında erken dikim için fark bir aydan fazla değildir. Haziran-temmuz aylarındaki geç dikim de ise hiçbir farklılık olmaz. Heidi tipi: Yodel tipinin daha geliştirilmiş şeklidir. Tek düze bir çiçeklenme gösterir. Çiçek kandili daha ufak ve az açıktır. Yodele benzer renkleri vardır. Beyaz, pastel mavi, beyaz- kenarları mavi, beyazkenarları pembe renkli çeşitleri vardır.

Fotoğraf 1.3: Heidi tipi lisianthuslar
 Jet veya echo tipi; İri ve katmerli çiçekli dekoratif yeni varyete türüdür. Diğer tiplerle aynı çiçek renklerine sahiptir.

Fotoğraf 1.4: Echo tipi lisianthuslar
Mermaid tipi: Saksılı yetiştirilen bodur varyetelerdir. Mavi ve pembe renkli çiçeklere sahiptir.

Fotoğraf 1.5: Mermaid tipi lisianthuslar
Mi-saison tipi: Henüz deneme safhasındadır. Gün uzunluğuna daha az duyarlı bir çeşittir. Bu özelliğinden yararlanılarak ilkbaharda aynı kalitede çiçek elde edebilmek için çalışılmaktadır.
1.2. Lisianthus Fide Üretimi
1.2.1. Tohum Ekimi
Lisianthus üretimi tohum ile yapılır. 1000 adet lisianthus fidesi elde etmek için 1/8 g tohum hesap edilir. 40x25 cm’ lik kasalara eğer şaşırtma yapılacaksa 800 fide, şaşırtma yapılmayacaksa 300 fide gelecek şekilde tohum atılmalıdır. Lisianthus tohumları toz veya kaplama halinde olur. Toz tohumlar çok küçük olduklarından kasalara serpme ekim yapılır. Kaplama tohumlar kasalara atıldıkları gibi viyollere tek tek el ya da makine ile de atılabilir.
Lisianthus tohumları kasalara atılacaksa, kasalar ekimden önce dezenfekte edilir. Ekim ortamı olarak torf kullanılır. Torf tohum ekim kasalarına doldurulur ve bir tokmak yardımı ile üzeri düzeltilir. Düzeltme işlemi tohumların eşit dağılmasını sağlamak ve su birikintisini engellemek için yapılır. Daha sonra ilaçlı su ile torf iyice sulanır. Suyu çektikten sonra tohumlar kasalara atılır. Tohumlar çok küçük olduklarından ekim esnasında çok dikkat edilmeli ve sık ekimden kaçınılmalıdır. Tohumlar küçük olduklarından üzerlerine kapak atmaya gerek yoktur.

Fotoğraf 1.6: Hazırlanmış tohum kasası ve lisianthus tohumlarının çimlenmesi
Kaplama tohumlar ise değişik göz sayısındaki viyollere atılabilir. Yine viyoller torf ile doldurulur. Doldurma sırasında gözlerin sık doldurulmamasına dikkat edilmelidir. Ancak gevşek de doldurulmamalıdır. Yine viyoller de ilaçlı su ile sulanır. Tohumlar tek tek viyol gözlerinin tam ortasına gelecek şekilde ekilir. Bunların üzeri hafifçe kapatılır ve daha sonra çimlenme yerlerine konulur.

Fotoğraf 1.7: Kaplama tohumlarının atıldığı viyoller ve tohumların atılmış hali
Ekimi takiben 21–23 0C’ de 7 günde çimlenme gerçekleşir. Çimlenme sonrası sıcaklığın 16–18 0C’ ye düşürülmesi gerekir. Çeşide göre değişmekle birlikte lisianthus fideleri 8–13 haftada dikime hazır hale gelir. Tohumdan fide yetiştirme süresinin uzun olması sebebiyle üreticiler genellikle doğrudan hazır yetişmiş fide satın almayı tercih eder.

Fotoğraf 1.8: Lisianthus fide yetiştirme serası
1.2.2. Fidelerin Bakımı
Lisianthus fideleri oldukça hassas bitkilerdir. Bu yüzden dikim anına kadar özenli bir bakım ister. Özellikle sulamaya dikkat edilmelidir. Yapılacak fazla sulama fidelerde çökme meydana gelmesine neden olacaktır. Sulama genellikle sisleme şeklinde yapılır. Mümkün olduğu kadar gece bitki üzerinde su kalmamasına dikkat edilir.

Fotoğraf 1.9: Fidelerde sisleme
Fazla sulamadan dolayı ortamda nem oluşacağından havalandırmaya da dikkat edilmelidir. Havalandırma ya seranın pencerelerinden ya da vantilatörler yardımı ile sağlanır. Her gün düzenli olarak fidelerin mutlaka havalandırılması gerekir.

Fotoğraf 1.10: Lisianthus fidelerinin fanlarla havalandırılmaları
Fidelerin bakımında diğer önemli bir konu da ilaçlamadır. Fidelerin hassaslığı göz önünde tutularak her hafta mutlaka düzenli olarak koruyucu amaçlı ilaçlama yapılmalıdır. Erken üretim açısından ek aydınlatmanın çiçeklenme üzerine olumlu etkisi vardır. İlkbahar periyodu için 4000 lux’ luk aydınlatma çiçeklenmeyi olumlu etkiler. Kış döneminde yapılan üretim için daha fazla aydınlatma gerekir. Aydınlatma sera içerisinde lambalar ile sağlanır.

Fotoğraf 1.11: Fidelerin ışıklandırılması
Fidelerin sıcaklık isteği ile çiçeklenme zamanı arasında kuvvetli bir ilişki vardır. Gelişmenin durgun safhasında sıcaklık maksimum 7 0C, büyüme ve çiçeklenme zamanında 17 0C’ ye ihtiyaç gösterir. Çimlenmeden itibaren 4 yapraklı oluncaya kadar gündüz 30-35 0C, gece ise 20-25 0C sıcaklıklar rozetleşmeye neden olur. Bu olayı engellemek için seralarda genç fide bölmeleri serinletilir.

Fotoğraf 1.12: Lisianthus fideleri
Kasalara atılan lisianthus tohumları çimlendikten sonra şaşırtma yapılır. Şaşırtma çimlenen tohumların oldukları yerden başka yere aktarılmalarıdır. Fideler 3-4 gerçek yapraklı olduklarında viyollere tek tek alınır. Bir çubuk yardımı ile viyolde yerleri açılır ve tam ortaya gelecek şekilde dikilir ve yanlardan hafifçe bastırılır. Dikim sırasında kökleri çok uzamışsa hafiften kısaltılabilir. Dikim işlemi bittikten sonra mutlaka can suyu verilir.

Fotoğraf 1.13: Şaşırmaya gelmiş lisianthus fideleri ve viyollere şaşırtılmaları
Viyollerdeki fidelere kasalarda yapılan bakım işlemlerinin aynısı yapılır.

2. KESME ÇİÇEK YETİŞTİRİCİLİĞİ
2.1. Toprak ve Gübre İsteği
Lisianthus yetiştiriciliği yapılacak toprağın pH değeri 6–6,5 arasıdır. Toprak drenajı iyi ve organik maddece zengin olmalıdır. Tuz konsantrasyonun yükselmesine bitkinin hassasiyeti fazladır. Dikim öncesi toprak mutlaka metil bromür ile dezenfekte edilmelidir. Bu bilhassa üst üste birkaç kez lisianthus yetiştirilen topraklar için önemlidir.

Fotoğraf 2.1: Lisianthus serasında tava hazırlığı

Lisianthus yetiştirmeye uygun olan topraklar sürülerek veya bel ile işlenerek kabartılmalıdır. Yabancı otlar, kökler temizlenmeli, kesekler parçalanmalıdır.

Fotoğraf 2.2: Tavaların kabartılmış ve işlenmiş hali
Lisianthus tuza hassas bir bitki olduğu için dikim öncesi temel gübreleme yanmış çiftlik gübresi ile yapılmalıdır. Mineral gübre kullanımı ise sınırlandırılmalıdır.
2.2. Dikim Şekli ve Mesafesi
Lisianthus fideleri 4 yapraklı ve boğum araları uzamadan dikilir. Drenajı iyi dikim yastıkları hazırlanarak metre kareye çeşide göre değişmekle birlikte 40-60 bitki dikilir. Tek kesim yapılacak geç dikimlerde veya erken dikimlerde yoğunluk artırılır.

Fotoğraf 2.3: Dikime hazır lisianthus fidesi

3. EKOLOJİK İSTEKLERİ
Lisianthus bitkisi diğer kesme çiçeklere göre oldukça hassastır. İyi bir yetiştiricilik için mutlaka ekolojik isteklerine dikkat edilmelidir. Bitkide meydana gelebilecek hastalıklar daha çok ekolojik isteklerinin tam olarak sağlanmamasından kaynaklanır.

Fotoğraf 3.1: Lisianthus serasından genel görünüş
3.1. Sıcaklık
Lisianthus yetiştiriciliği için en uygun sıcaklık 20-24 0C arasıdır. Sıcaklığın 13 0C’nin altında ve 30 0C’nin üstünde olduğu durumlarda bitkilerde rozetleşme görülür.
3.2. Işık
Lisianthus bitkisi ışık isteği bakımından uzun gün bitkisidir. Uzun gün bitkisi normal gelişimleri için gün boyunca uzun süreli güneş ışığına ihtiyaç duyan bitkilerdir. Bu bitkilerin çiçeklenmeleri uzun süreli gün ışığı görmelerine bağlıdır. Gün olarak aldıkları güneş ışığı miktarı, ihtiyaç duyduklarından daha az olduğunda, çiçeklenme azalır ve daha fazla yaprak çıkartır. Bunun için seraların içinin yeteri kadar ışık alması gerekir. Ancak ışığın fazla geldiği ve bitkiye zarar oluşturabilecek zamanlarda seralara gölgeleme yapılmalıdır.
3.3. Nem
Sera içi neminin aşırı olması ve örtü yüzeyinde yoğunlaşması istenmeyen bir durumdur. Nemin artması halinde, hastalıklar artar. İyi bir havalandırma ile bu sorun önlenmelidir. Ayrıca seranın içerisine ikinci bir kat naylon çekerek fazla nemin bitkilere zarar vermesi de önlenebilir. Sera neminin %70-80 civarında olması gerekir.
3.4. Havalandırma
Lisianthusların iyi havalandırılabilen seralarda yetiştirilmesi gerekir. Lisianthus seralarının kurulmasında buna dikkat edilmelidir. Havalandırma pencerelerinin alanı, sera taban alanının en az %20’si kadar olmalıdır. Havalandırmalar özellikle yaz aylarında geceleri de kapatılmamalıdır. Ortamda oluşabilecek fazla nemi ortadan kaldırmak için düzenli olarak seraların havalandırılması sağlanmalıdır.

Fotoğraf 3.2: Lisianthus serasının havalandırılması

4. KÜLTÜREL İŞLEMLER
4.1. Sulama
Dikimin ertesi gününden itibaren sulama çok önem kazanır. İlk 15-20 gün yalnız salma sulama uygulanır. Dikimden yaklaşık 15-20 gün sonra yeni kökler toprağa iyice tutunmuş olur. Bu dönemden itibaren damlama sulamaya geçilir. Her tavaya 2-3 sıra damlama borularının çekilmesi yeterlidir. Damlama ile salma sulama birkaç gün birlikte uygulanır.
Daha sonra tamamen damlama sulamaya geçilir. Lisianthusta tutum aşamasından sonra yaprakların ıslanması istenmez. Hava şartlarına ve toprak yapısına göre sulama sıklığı ve miktarı ayarlanır. Sulamada dikkat edilecek konu fideyi kurutmamak, toprağı da aşırı sulamamaktır.
Damlama sulama ile her sabah düzenli sulama yapılır. Her gün 10 dk. yapılan sulama bitkiler için yeterli olur.

Fotoğraf 4.1: Lisianthuslarda damla sulama sistemi
İki kesim arasında sulama azaltılmalı, hatta durdurulmalıdır. Kesim başından itibaren ise sulama azaltılmalıdır. İkinci kesim için bitki yükselmeye başladığında sulamaya gittikçe artacak şekilde yeniden başlanır.
4.2. Gübreleme
Lisianthus fidelerine dikimden itibaren ikinci kesime kadar ve mart ayında yapılan dikimlerde 6 ay süreyle 10:4:13 kompoze gübrelerle ara gübreleme yapılır. Genellikle dikimden hemen sonra ara gübreleme çok az yapılır. Gelişme dönemi boyunca nisan-haziran ayları arasında haftada bir gübreleme yapılmalıdır. Kesim başından itibaren gübreleme azaltılmalıdır. İki kesim arasında ise gübreleme yapılmaz. İkinci kesim için bitki uzamaya başladığında gübreleme artacak şekilde yeniden başlanır. Mart ayında yapılan dikimlerde 16:6:24 oranında gübreden ayda 20-30 g/m2, nisan ayında 4 kez 25 g/m2, mayıs ayında 4 kez 30 g/m2, haziran ayında ise 2 kez g/m2 şeklinde gübrelenir. 15 hazirandan temmuz sonuna kadar gübrelemeye ara verilir.
Daha sonra gübrelemeye tekrar devam edilir. Ağustos ayında 4 kez 30 g/m2, eylül ayında ise 1 kez 135 g/m2 şeklinde gübreleme yapılır.
4.3. Hastalık ve Zararlılar
Lisianthuslarda görülen önemli hastalıklar şunlardır.
Rhizoctonia solani: Nemli şartlarda genç bitkilerin kök boğazında çürüme meydana gelir. Dikim öncesinde toprağın ve sonrasında bitkilerin ilaçlanmasıyla mücadele edilebilir.

Rhizoctonia solani: Nemli şartlarda genç bitkilerin kök boğazında çürüme meydana gelir. Dikim öncesinde toprağın ve sonrasında bitkilerin ilaçlanmasıyla mücadele edilebilir.

Fotoğraf 4.2: Rhizoctonia solani
Botrytis cinerea; Yapraklarda ve saplarda gri küf yapar.

Fotoğraf 4.3: Yapraklarda ve saplarda botrytis
Mildiyö: Yaprağın alt yüzeyinde gri keçeleşme görülür. Yaprak üzerinde sarı lekeler, daha sonra şarap tortusu görünümü alır. Yüksek nemin olduğu ilkbaharda daha çok görülür.

Fotoğraf 4.4: Yapraklarda görülen mildiyö
Fusarium solani: Bitkide lekeler ileri safhalarda ölüme sebep olur. Sapın altında kavuniçi leke ile beraber beyaz bir keçeleşme olur.

Fotoğraf 4.5: Yaprak ve köklerde görülen fusarium
Oidium; Yaprak üzerinde beyaz renkli belirsiz keçeleşme olur. Kükürtlü ilaçlar ve diğer sistemik külleme ilaçları ile savaşım yapılır.
Lisianthuslarda görülen zararlılar ise şunlardır.
Thrips: Çiçek üzerinde leke ve çizgiler görülür. Bazen bitkinin tamamında deformasyon ve nekroz şeklinde zarar yapar.
Galeri sineği: Ergin sineğin faaliyeti bütün yıl sürer. Yaprağın epidermisi arasına bırakılan yumurtalardan çıkan larvalar, yaprak epidermisini yiyerek beslenir. Larvaların beslenirken açtıkları galeriler, tüm yaprağı kaplayarak bitkinin fotosentez yapmasını engeller. Bu yapraklar daha sonra kuruyarak dökülür. Beslenemeyen bitki zayıflar, kurur ve önemli kayıplar oluşur.
Beyazsinekler: Bitkide zayıflamaya ve fumajine neden olur.
Scaridae larvaları: Köklerde ve genç bitkilerin kök boğazlarında zarar yapar.
Lepidoptera larvaları:Yapraklarda delik açar.
4.4. Yabancı Ot Mücadelesi
Lisianthus seralarında görülen yabancı otlarla, uygun mücadele yöntemi seçilip mücadele edilmelidir. Bu kültürel mücadele ya da kimyasal mücadele olabilir. Kimyasal mücadele daha çok dikimden önce toprağa ot ilacı uygulaması ile yapılır. Kültürel mücadele ise el veya çapa ile otların temizlenmesi şeklinde yapılır.
4.5. Uç Alma
Uç alma özellikle bir kökten birden fazla lisianthus elde etmek istendiğinde ve dikim sonrası zayıf gelişen bitkinin kuvvetlenmesini sağlamak amacıyla yapılan bir işlemdir. Uç alma aynı zamanda yazlık dikimlerde çiçeklendirmeyi geciktirmek veya çiçeklenme zamanını programlamak amacıyla yapılır. Uç alma hasadı geciktirdiği için her zaman yapılmaz.

Fotoğraf 4.6: Uç almaya gelmiş lisianthuslar ve uç alma işlemi
Bitkide uç alma yapıldığında 1 adet ekstra kaliteli sap yerine 2 veya daha çok orta kalitede sap hasat edilir. Uç alma dikimden sonra bitki 3–4 yaprak çiftine sahip iken 2. yaprak çiftinin üzerinden yapılır. Uç alma işleminden sonra bitkilerin hastalıklara karşı ilaçlanmasında fayda vardır.

4.6. Destek Sağlama
Lisianthus’ta gövdesinin dik durması için mutlaka destekleme sisteminin kurulması gerekir. Aksi halde boy yapan bitkiler yere yatarak çiçeklerde kalitenin düşmesine neden
olur.

Fotoğraf 4.7: Lisianthuslarda destekleme sistemi
Destekleme sistemi tava genişliğine uygun olarak 100–120 cm yüksekliğinde T demirinden yapılır. Çerçeve şeklindeki demirin aralarına 15–20 cm aralıklarla demir parmaklıklar kaynatılır. Çerçeveler tavaların 2 başına ve her 4 m’ de bir olacak şekilde yerleştirilir. Aynı seviyedeki karşılıklı basamaklara dış sıradan daha kalın, iç sıralardan ise daha ince olacak şekilde 15 cm aralıklarla teller çekilir. Bu teller enine ağ iplerle bölünerek her bir kafeste bir bitkinin gelişmesi sağlanır. Üst basamaktaki teller ve ağ ipleri bitkinin büyüme durumuna göre birkaç kez daha tekrarlanır

5. HASAT İŞLEMLERİ
5.1. Hasat
Lisianthuslarda hasada 2–3 çiçek kandili açtığında başlanır. Bitki dalı birinci yaprak çifti üzerinden kesilir. Daha yüksek yaprak çifti üzerinden kesimler de birden fazla düşük kaliteli dal çıkmasına neden olur.


Fotoğraf 5.1: Hasada gelmiş lisianthuslar
Bir bitkiden birden fazla dal çıktığında en iyi dal bırakılarak diğerleri kesilir. Böylece ekstra kalitede beş çiçek kandili taşıyan çiçek dalları elde edilir. Lisianthusların dikim tarihine göre bitki başına ticari değeri olan 1–4 çiçek dalı hasat edilir. Çeşide göre değişmekle birlikte 1 metre kare alandan 150–170 çiçek dalı elde edilir.

5.2. Tasnif
Kesilmiş lisianthus dalları serin bir yere getirilir. Değişik renkte lisianthuslar varsa renklerine ve boylarına göre ayrılır. Genellikle uzun, orta ve kısa olmak üzere üç boylama yapılır. Genellikle ekstra çiçekler (uzun boylular) beşli, 1. ve 2. kalite (orta ve kısalar) onlu demetlenir. Demetler sapların dip kısmından genellikle lastik ile bağlanır. Dalların dip kısımları kesilir ve suda bekletilir.

Fotoğraf 5.2: Lisianthusların hasadı
5.3. Pazara Hazırlama
Tasnif edilen lisianthus demetlerine su çektirilir. Daha sonra plastik poşete sarılır. Demetler ya tek olarak ya da birkaçı bir arada parşömen kâğıtlarına veya çok ince plastik ile sarılarak paketlenir. Bu haldeki demetler karton kutular içine yerleştirilir. Karton kutuların boyutları 100 x 50 x 30 cm olmalıdır. Ülkemizde karton kutu dışında sepet ve sandıklar da kullanılmaktadır.

Fotoğraf 5.3: Pazara sunulmada kullanılan kutular
Demetlenmiş lisianthuslar içine koruyucu kılıf serilmiş kutulara yerleştirilirse, havanın olumsuz etkilerinden korunabilir. Paketleme serin odada yapılmalıdır.

Kaynak:Megep