Çiçek Düzenleme Sanatı

Çiçek Düzenleme Sanatının Tarihsel Gelişimi
Çiçekler, insanların yaradılışları ile birlikte doğan, sevgi ve süs kaynağıdır. Çiçekler, zengin renk, çeşitli koku ve duruşları ile insanları büyülemiştir. Atalarımız çiçekleri sevmişler, koklamışlar; mevsimine göre, bahçelerinde yetiştirip üretmişler, kaplarda, vazolarda, odalarını süslemişlerdir.
Mısır’da M.Ö. 2000- 28 yılları arasında Mısır mezarları, kâseler içinde toplu halde bulunan buket şeklindeki çiçek resimleri ile süslenmiştir. Müzelerde Mısırlılara ait cam, bronz ve seramik kapların bazılarının içinde çiçek takaçlarına rastlanmıştır.
Yunanistan’da M.Ö. 600-146 yılları arasında ise çiçek düzenleme alanında en büyük gelişme olmuştur. Yunan çağına rastlayan bu dönemde çiçek düzenlemesine ağırlık verilmiştir. Bu çağda dinsel törenlerde çiçekler başa çelenk olarak takılırdı. Çiçekler ya çelenk şeklinde ya da sepet içinde kullanılırdı.
Romalılar M.Ö. 28- M. S. 325 yılları arasında savaşçı askerlerdi. Bu yüzden sanata olan katkıları çok azdır. Yunanlıların etkisi altında kalmışlar, Roma çağında süs hevenklerini dekoratif motif olarak kullanmışlardır.
Bizans’da ( M. S. 325 – 660 ) ise; tapınaklar çiçeklerle süslenmiştir. Çiçek demetlerinin ve süs hevenklerinin yapraklarının yapımında konik ve spiral şekiller kullanılmıştır. Bizansların çiçek düzenleme zevki kilise duvarlarındaki mozaiklerden anlaşılmaktadır.

İran’da( M. S. 1300 – 1700 ) ise; Kaşmir deki Moğol bahçeleri, İranlıların bahçe ve çiçekleri çok sevdiklerini gösterir. 14. yüzyıl başında İran sanatında, doğu stilinde vazolar içinde çiçek düzenlemelerinin başladığı görülür.

Rönesans’ta ( M. S. 1400 – 1600 ) ise; sanatta ilerleme devri etkisini çiçek düzenlemede de göstermiştir. Alçak boylu kâse ve sepetlerde çeşitli çiçeklerle sıkı dengeli buketler oluşturmuşlardır.
Hollanda’da ( M. S. 1550 – 1700 ) ise; çiçekler, resimlere fon olarak kullanılmaktan çıkmış, ana unsur haline gelmiştir. Bu çağın genel karakteristik özelliği çiçeklerin zarif buketler halinde düzenlenmesi, zengin renklerin kullanılmasına karşın, uygun bir ton yaratılmış; kuş kafesi, yumurtalar ve meyveler buketlerle birlikte kullanılmaya başlamıştır.
Fransa’da ( M. S. 1715 – 1744 ) ise; günlük yaşantılarda ve şenliklerde çiçek düzenlemeleri çok kullanılırdı. Bu dönemde ( S ) şeklinde eğri hatlı düzenlemelerin yapıldığı görülmüştür. Bu yıllarda İngiltere de de, çiçekler yalnızca bahçeleri süslemek amacı ile yetiştirilmiştir.
Klasik dönemde M. S. 1762 – 1830 yıllarında; Avrupa ve Amerika sanatı klasik çağın canlanmasıyla bu çağın etkisi altına girmiştir. Süs hevenkleri bu çağda daha zarif bir şekilde yapılmıştır. Çiçek ve yapraklarla yapılan çelenkler ise eski Roma ve Yunanistan dönemindeki önemini yeniden kazanmıştır.
Amerika’da 20. yüzyılda bahçecilik kulüplerinin bahçıvanlıkla ilgili olarak düzenledikleri çiçek gösterilerinde sanatsal çiçek düzenlemeleri yapmaya başladılar. Daha sonra çiçek düzenleme sanatında geometrik düzenleme şekli kuruldu. Amerikalılar, Japonlardan çizgi ilkesini, bakışımsız ( asimetrik ) dengeyi, doğa hayranlığını, iyi bir oran kazanmak için çiçek gövdelerinin kaplara göre ölçülerini öğrendiler. Batılılar, buna toplu çiçek kümeleşmelerini ve süsleyici deseni ekleyerek daha gösterişli düzenlemeler oluşturdular. Amerika, Japon çiçek düzeni ( ikebana ) ile Avrupa’ nın küme buket tipini birleştirerek geometrik formu geliştirildi.
Çiçek Düzenleme Sanatının Genel İlkeleri
Çiçek düzenleme sanatında üç ana ilke vardır. Bunlar:
Birlik
Ölçü
İlgi merkezi
Birlik: Kompozisyonun bütün olarak bir birlik oluşturması, ayrı ayrı kısımların bir bütün olarak görünüm kazanmasıdır.
Ölçü: Bütün kısımların, birbirleriyle ölçü yönünden uyumu ve oranıdır. Çiçek düzenlemede çiçekler, yapraklar, kullanılan kap, varsa aksesuarlar, kullanıldığı yerle orantılı olmalıdır. Genel olarak, çiçek sapları uzun bir kapta kabın yüksekliğinin bir buçuk iki katı, geniş bir kapta ise, genişliğinin bir buçuk katı olduğu zaman en iyi şekilde görünür. Çok hafif ince bitkiler çizgi desenleri halinde kullanıldığı zaman ( ince asmalar, tüylü otlar vb. ) bitkinin uzunluğu kabın iki katı arttırılabilir.
İlgi merkezi: Bir kompozisyonun dikkat çeken ve ilgi toplayan kısmına ilgi merkezi denir. İlgi merkezinin mutlaka, desenin ortasında olması gerekmez. Bu bir renk, özel bir çiçek ya da eklenecek ilgi çekici bir gereç olabilir. Göz doğal olarak desenin o noktasına takılır.

İlgi merkezinin oluşturulmasında aşağıdaki konulara dikkat etmeliyiz.

Şekil: Çiçekleri ya da yaprakları ilgi merkezine yerleştirme şeklidir.
Hat: Bir dal, bir sap, çiçekler, tomurcuklar ya da yapraklar serisi, gözü ilgi merkezine çekecek şekilde yerleştirilir. Genellikle bu noktada pek çok hat bir araya gelir. Kimi zaman yeni ay ya da S şeklinde tek bir hatla aynı sonuca ulaşılır.
Yineleme ( Tekrar) : Bir şeklin, bir birleşimin ya da bir rengin yinelenmesi de ilgi merkezinin yaratılmasının başka bir yoludur.
Derece: Büyüklük, renk ya da şekil bakımından kademeli bir değişim demektir. Bir rengin çeşitli tonları kullanılırken merkeze doğru rengin tonlarının kuvvetlendirilmesi ile yapılan düzenlemeler örnek verilebilir.
Zıtlık: İlgi noktası yaratmanın en kolay yolu merkez ile çevresi arasında zıtlık yaratmaktır.
Renk: Çiçek düzenleme sanatında ilgi merkezi yaratmak için kullanılan yolların en etkilisi renktir. Renk, izleyen kişi üzerindeki şekil, büyüklük ve çizgi etkilerini çoğaltır.
Denge: Çiçek düzenlemede denge, kompozisyonun parçalarının ne sağa, ne de sola eğim göstermemesi ile sağlanır. Bunu elde etmek için, düzenlemede kullanılan gereçler ortada var sayılan dik bir çizginin çevresinde ağırlık bakımından eşit olarak görülecek şekilde dağıtılmalıdır.

Şekil : Benzer ve benzemez dengeye örnek
Benzer ( Simetrik ) Denge: Merkez çizginin bir yanındaki şekil, aynen öteki, karşı yandaki şeklin görüntüsünü verir.
Benzemez ( asimetrik ) Denge: Bir yandaki gereç ağırlık bakımından karşı yandaki gerece eşit olarak görünmediği zaman elde edilir.
Uyum ( Armoni ) : Kompozisyonu yaparken kullanılacak dallar ve çiçeklerin mümkün olduğu kadar birbirine uygun olması gerekir. Bir kompozisyondaki parçaların birbiriyle ilişkilerindeki uyuma karşı her insan değişik tepkiler gösterir. Örneğin; baharda çiçek veren çiğdemle, yazın çiçek açan glayölün birleşmesinden oluşan bir kompozisyon, hem mevsim farkı hem de büyüklük bakımından uygunsuz düşer. Bu düşünce, bir orkide – papatya birleşimi için de geçerlidir. Bunlar renk olarak birbirleri ile uyumlu olsalar da, görünüş bakımından uyumsuz olur.
Ritim: Çiçek düzenlemede ritim, dondurulmuş hareket olarak ifade edilebilir. Burada yapılan düzenlemeye bakan kimse, baktığı şeyler hareketsiz durduğu halde bir hareket varmış duygusuna kapılıdır.
1.3. Çiçek Düzenlemede Hazırlık
Çiçekleri yerleştirmeye başlamadan önce çiçeği yerleştireceğimiz mekânı bilmemiz gerekmektedir. Yatak odası, oturma odası gibi mekânlarda kullanacağımız kapların bitkiye uygunluğunu ve odada kullanılacağı yeri belirlemeliyiz. Ayrıca yerleştirilecek çiçek ve yaprakların birbirine ve desene uygunluğu önemlidir.

Yatak odası için yapacağımız çiçek düzenlemelerinde genellikle küçük, iç açıcı düzenlemelere yer verilmelidir. Örneğin, küçük bir vazoya yerleştirilmiş menekşe, yaseminle yapılan düzenleme uygundur. Yemek odası için yapacağımız düzenlemelerde ise, çiçekler yemek masasının ortasına ya da kenarına konulur. Kullanılan kap ve çiçekler yemek takımına, masa örtüsüne uygun olmalıdır. Masada oturan insanların birbirini görebilmeleri için çiçek düzeninin yüksek olmamasına dikkat edilmelidir. Çiçekler kokusuz olmalı, her yandan görünecek şekilde yerleştirilmelidir.
Çiçek yerleştirmek için kullanılacak kaplar düz renkte olmalı, fazla dikkat çekmemelidir. Çiçeğin rengi, yerleştirileceği yerin döşeme ve fon rengine uygun olmalıdır. İlk bakışta kap değil, çiçek gözümüze çarpmalıdır.
Çiçek düzenlemeye başlamadan önce; çiçeklerin dayanıklılık ve tazeliklerinin korunması için tedbirler alabiliriz.
1.3.1. Kesme Tekniği
I. yöntem: Çiçekler sabah ve akşam saatlerinde, keskin bir bahçe makası ile çiçeğin özelliğine göre eğik veya düz olarak kesilmeli, kesilen çiçekler zaman kaybedilmeden su içine konulmalıdır.

II. Yöntem: Saplar su içinde kesilir. Böylece sapın kesik ucu hava ile temas etmeyeceğinden çiçeğin su özümleme yeteneği azalmaz. Japonların “mizukiri” dedikleri bu yöntemde amaç çiçek ve yaprakların canlılıklarını koruyabilmektir. Ayrıca bazı fiziksel ve kimyasal işlemler gerekir. Bitkinin özelliğine göre değişik işlemler yapılır.
Çiçeklerin tazeliği için: Çiçeklere canlılık veren hidroklorik ve sülfürik asit eriyikleri suya % 5 oranında karıştırılarak kesilen dal buna batırılır.
Bazı bitkilerin tazeliğini korumak için ise şu işlemler yapılır. Kesilen dal ateşe tutulur, tuz ya da külle ovulur, kesilen yer dövülür ve su enjekte edilir. Örneğin; yıldız, begonya, aster, kadife çiçeği, sardunya, menekşe, şakayık gibi çiçekler kesilir kesilmez sapları alkole batırılır. Kasımpatı, sardunya ve çan çiçeğinin sapı kesilir kesilmez sıcak suya batırılır ya da ateşe tutulur. Ortancanın sapı kesilir kesilmez ateşe tutulur.
Çiçek yerleştirmeye başlarken çiçekler gözden geçirilir, kurumuş çiçek, yaprak ve dallar kesilir. Şekli güzel olmayan dallar düzeltilir. Dallar düzeltilirken kırılmamasına dikkat edilir. Dalın kırılmaması için eller birbirine yakın olarak tutulur, hafifçe bükülerek dala istenilen şekil verilir. Gerek duyulursa aynı şekilde çiçek sapları da bükülerek düzeltilir. Çiçek sapları daha ince olduğu için, kırılma olasılığı daha fazladır. Bu nedenle, çiçek saplarının bükümünde daha özenli olunmalıdır.
1.4. Çiçek Düzenleme Şekilleri
Çiçek düzenleme şekillerini üç grupta inceleyebiliriz.
Geometrik şekillerle düzenleme
Japon yöntemiyle düzenleme
Serbest düzenleme
1.4.1. Geometrik Şekillerde Düzenlemeler
Hat şeklinde ve kütle şeklinde olmak üzere iki prensipte düzenlemeler yapılır.

I. Hat şeklinde düzenlemeler

Dikey şeklinde düzenleme: Düzenleme yüksektir. Çiçek ve yaprakların ağırlığı kabın ağzına en yakın gelecek şekilde verilir.

Şekil : Dikey düzenleme

L şeklinde düzenleme: Yüksek olan kenar, düzenleme yapılan kabın sağında ya da solunda olabilir. Üst kısmına hafif çiçekler yerleştirilir. Ağırlık düşey hattın alt kısmına toplanır.

Şekil : L şeklinde düzenleme

S şeklinde düzenleme: Sallanan bir ritim uyandırır. Ağırlık düzenlemenin orta kısmındadır.

Şekil : S Şeklinde Düzenleme
Yatay şekilde düzenleme: Düzenleme hatlarının kabın iki yanına uzatılmasıyla elde edilir. Ağırlık ortadadır.

Şekil : Yatay düzenleme

II. Kütle Şeklinde Düzenlemeler
Üçgen şeklinde düzenlemeler: Birçok düzenlemenin esasını oluşturur. Üçgen düzenlemede merkeze açılmış çiçekler yerleştirilir. Kenara doğru yaprak ve küçük çiçeklerle üçgen tamamlanır. Ağırlık aşağıdadır.

Şekil : Üçgen düzenleme
Daire şeklinde düzenleme: Ağırlık ortadadır. Çizgileri ilgi merkezinden yukarı, yanlara ve aşağıya doğru yayılarak daire tamamlanır.

Şekil Dairesel düzenleme

Oval şeklinde düzenleme: Ayaklı vazolarda kullanılması tercih edilir. Büyük çiçeklerde kuvvetli renkler, ovalin aşağısındaki ağırlık merkezine yerleştirilir. Dış kenarlar, küçük ve açık renk çiçeklerle, yapraklarla tamamlanır.

Şekil : Oval düzenleme

Yelpaze şeklinde düzenleme: Düzenleme yarım daire biçimindedir. Ağırlık aşağı ve ortadadır. Ağırlık merkezlerinden dışa doğru küçük çiçekler ve yapraklarla yelpaze şekli verilerek düzenleme tamamlanır.

Şekil Yelpaze şeklinde düzenleme

Japon Yöntemi ile Düzenleme
Japonya’da çok eskiden beri kullanılan yöntemdir. İkebana sözcüğü çiçekleri su içerisine koymak anlamına gelmektedir. Düzenlemede biçim, renk uyumu, oran, denge ve perspektif kuralları önem taşır. İkebananın en çok sevilen ve tanınan stilleri Rikka , Seika , Moribana ve Nagaire’ dir.


Fotoğraf : İkebana yöntemi ile yapılmış tasarım
Rikka stili çiçek düzenleme: Japon çiçek düzenleme çalışmalarının en eskisidir. Teknik kuralları kadar anlamı da derindir. Rikka, çiçekleri dik ya da ayakta tutmak anlamına gelir. Burada ikebananın özelliği olan üç esas dalın ( şin – so – hikae ) yanında küçüklü büyüklü başka dallar da kullanılır. Dalların yerleştirme tekniğinin karmaşıklığı ve çok yer tutması nedeni ile halk tarafından bu stil pek tutulmamıştır.

Fotoğraf : Rikka stili ile yapılmış bir düzenleme

Seika stili çiçek düzenleme: İkebana ile aynı anlama gelir. Rikka stilinin sadeleştirilmiş halidir. İnsana sanat yoluyla gerçek doğa görüntüleri duyurulmak istenir. Teknik bakımından rikkadan farkı, kompozisyon üç ana daldan oluşur. En büyük dal Şin gökyüzünü, yüceliği, cenneti; ikinci dal So insanı; üçüncü dal Hikae ise toprağı simgeler. Üç öğeden yararlanarak üçgen elde edilmek istenir. Seika stilinde üç dalın birbirine iyice tutturulması gerekir. Çiçeği yerleştirirken bitkinin doğal yapısını bozmadan kullanmak gerekir. Yerleştirmeye uzun dal Şin ile başlanır. Şinin boyu vazonun yaklaşık bir buçuk, iki katı kadar olmalıdır. So’nun boyu Şin’in boyunun üçte ikisi kadardır. Hikae’nin boyu da Şin’in boyunun üçte biri kadar olmalıdır. Yerleştirme yapılırken her dal rahatça yükseliyormuş izlenimi vermelidir.

Fotoğraf: Seika stili ile yapılan düzenleme
Nagaire stili çiçek düzenleme: Çay merasimlerinde yapılan düzenlemelerdir. Çiçek serpiştirin anlamına gelmektedir. Halk tarafından kullanılan stildir.
Moribana stili çiçek düzenleme: Çağımızda en çok kullanılan ikebana çeşididir. Bu düzenleme şekli bir manzara ya da minyatür bir bahçe hazırlama isteğiyle doğmuştur. Gök, insan ve toprak simgesi belirgindir.

Kaynak :http://www.megep.meb.gov.tr